Frå sosial reproduksjon til kvinnestreik
Av Cinzia Arruzza
Sosial reproduksjon: Korleis sosiale band blir skapt og tatt vare på frå fødsel til død, mellom generasjonar, og på tvers, i og utanfor familien.
Hausten 2016 oppmoda polske aktivistar til stor kvinnestreik, og klarte å stanse ei lov som ville forby abort. Dei var inspirerte av den historiske streiken mot lønnsskilnader på Island. Dei argentinske aktivistane frå Ni Una Menos [«Ikkje ei (kvinne) mindre»] brukte same taktikk då dei protesterte mot mannleg vald i oktober 2016. Ut frå massedeltakinga i desse streikane samordna feministiske grasrotorganisasjonar seg for å få til ei internasjonal mobilisering i november 2016, på den internasjonale dagen for å få slutt på vald mot kvinner. Den 26. november tok 300 000 kvinner til gatene i Italia.
Foto: Chloe Simpson,
frå sosial reproduksjon til kvinnestreik
Av Cinzia Arruzza,
assisterande professor i psykologi ved New School for Social Research i New York. Artikkelen her er siste kapittel av boka Social reproduction theory. Remapping class, recentering oppression, Pluto Press, 2017.
Omsett av Gunnar Danielsen.
Oppmodinga til internasjonal kvinnestreik 8. mars vaks naturleg fram av desse kampane: Initiativet kom frå dei polske aktivistane som organiserte streiken i september, og i løpet av månader breidde han seg til omlag femti land.
I USA hadde ideen om kvinnestreik opphav i våre særeigne erfaringar.
Masseoppslutninga på kvinnemarsjen 21. januar 2017 synte at det kunne vere grunnlag for ei ny og gjenreist kvinnemobilisering. På same tid viste marsjen au dei strukturelle grensene for den liberale feminismen som har vore i høgsetet dei siste tiåra. Denne feminismen viste sitt sanne andlet i primærvala i Det demokratiske partiet, der kampanjen til Bernie Sanders vart utsett for konstante åtak frå liberale feministar som støtta Hillary Clinton. Dei hevda det var anti-feministisk å røyste på Sanders, og kvinnene måtte samle seg bak den «kvinnerevolusjonen» Clinton stod for. Men i presidentvalet røysta eit fleirtal av dei kvite kvinnene som røysta for ein open kvinnehatar, og ikkje den påståtte kvinneforkjemparen.1
Rein rasisme kan forklare delar av valresultatet, men er ikkje heile sanninga. Den forklarer ikkje korfor Clintons påståtte feminisme ikkje appellerte til desse kvinnene. Ein måte å ta fatt i dette på er å stille eit enkelt spørsmål: Kven har heilt konkret hatt fordel av den liberale feminismen Clinton står for?
Ifølgje sosiologen Leslie McCall tener ei kvinne med college-utdanning frå 1970-talet mindre enn ein mann utan slik utdanning. I tiåret frå 2000 til 2010 endra stoda seg dramatisk: Snittinntekta for kvinner og menn frå arbeidarklassen låg flatt, mens inntekta til kvinner på toppen auka raskare enn menn på same nivå. I 2010 hadde høglønte kvinner i snitt 1,5 gonger meir enn menn frå middelklassen. Denne endringa var resultatet av progressive lover, som Equal Pay Act frå 1963. Lova fjerna dei mest skrikande formene for kjønnsdiskriminering på arbeidsplassen. Men desse lovene kom på ei tid då økonomiske forskjellar totalt vaks raskt. Resultatet var veksande sosial og økonomisk ulikskap mellom kvinner, der overklassekvinner gradvis minska lønnsgapet, mens arbeidarklassekvinnene blei hengande heilt etter.2
I ein artikkel i The Nation tidleg i 2017 funderte Katha Pollitt på kva ein skulle rekne som feministiske spørsmål. Ho konkluderte med at ein heilt klart kan sjå reproduktive rettar og kampen mot kjønnsdiskriminering som feministiske, mens krig, fattigdom, miljøkrisa, og kanskje tilmed antirasisme ligg utanfor feminismefeltet.3 Pollitt speglar her viktige og sentrale argument i den liberale feminismen – ein juridisk og rettsbasert definisjon av feminisme. Då er det ikkje overraskande at denne feminismen ikkje appellerte til millionar av kvinner frå arbeidarklassen. Til dømes er lik lønn og slutt på kjønnsdiskriminering på arbeidsplassen opplagt verdige saker, men som McCalls data syner, har dei få berøringspunkt for arbeidarklassekvinner om dei blir kopla frå krav om minstelønn eller omfordeling av lønn.
Resultatet av presidentvalet markerte ein stillstand for den liberale feminismen, som ikkje ein gong den enorme oppslutninga om kvinnemarsjane i januar fullt ut kunne bøte på. Oppmodinga til kvinnestreik vaks ut av denne stillstanden, han opna rom for ein alternativ kvinnepolitikk. Det var dusinvis med grasrotkollektiv, nettverk og organisasjonar på landsplan som alt utvikla alternativ til den liberale feminismen: Ein klassebasert og anti-rasistisk feminisme, som inkluderte transkvinner, skeive og ikkje-binære*. Bak streiken låg derfor at dei såg denne andre feminismen – oppfordringa skapte eit nettverk på landsplan av organisasjonar og individ, han gjorde denne feminismen synleg på nasjonalt nivå, han utfordra hegemoniet til næringslivsfeminismen Clinton og hennar folk står for, og til sist opna han for ein nasjonal samtale om å styrke arbeidarklassen, migrantar og svarte kvinner.
Ved å bruke ordet streik skulle ein framheve arbeidet kvinner utfører, ikkje bare på arbeidsplassen, men utanfor, i den sosiale reproduksjonen. Det hadde ein funksjon i tillegg, som er lettare å forstå om ein ser på stoda for arbeidarklassen i USA.
Frå 1983 til 2016 sank organisasjonsgraden i USA frå 20,1 til 10,7 prosent. Stoda i privat sektor er endå meir deprimerande, det gjekk frå 16,8 til 6,4 prosent i same tidsrom. Om me ser på tal for lovlege streikar som omfatta meir enn tusen arbeidarar, fall tala for streikedagar frå 1947 til 2016 frå 25 720 000 til 1 543 000. Då hadde 2016 ein liten oppgang, særleg på grunn av lærarstreiken i Chicago, og streiken på Verizon. Det er resultatet av fagforeiningsfiendtleg lovverk og ei snever bedriftsorientert fagforeiningslinje. Men klassekamp er ikkje det same som arbeidarkamp på arbeidsplassen – klassekampen tar mange former. Viktige uttrykk for klassen som politisk aktør og utløysar av konflikt kjem ofte til syne innanfor den sosiale reproduksjonen. Der har desse kampane potensiale til å angripe profitten til kapitalistane. Dei siste åra har me sett ei rekke viktige arbeidarkamper som er organiserte av utradisjonelle arbeidarorganisasjonar og -nettverk. Til dømes Fight for Fifteen** eller aksjonane til Restaurant Opportunities Centers (ROC)***. Aksjonar som Black Lives Matter, migrantstreikane, og mobiliseringane mot muren på grensa til Mexico. Og den nesten-spontane mobiliseringa mot «muslimforbodet». I staden for å sjå dei ulike mobiliseringane som alternativ til å organisere folk på arbeidsplassen, er det rettare å sjå dei som ulike måtar klassekampen artar seg på i dag, former som kan gi styrke til kvarandre, og som kan skape vilkår for å organisere arbeidsstans på arbeidsplassen. Kvinnestreiken var del av denne prosessen: Han bidrog til at det blei politisk lov igjen å nytte ordet «streik» i USA, han laga ukonvensjonelle arbeidsstansar i tri skoledistrikt, og gjorde synleg arbeidarorganisasjonar der kvinnene var i fleirtal, som ROC og New York State Nurses Association (NYSNA)**** og tilfelle med arbeidarorganisering på grasrotnivå leia av kvinner og skeive.
Den konkrete erfaringa med kvinnestreiken og teorien om sosial reproduksjon som inspirerte nokre av dei som organiserte han, gjorde spørsmålet om klassekamp skulle stå over «identitetsbasert» kamp ikkje bare ubrukande, men reint ut misvisande. Om me tenker på klassen som ein politisk aktør, må ein sjå kjønn, rase og seksualitet som uløyseleg knytt til måten folk konkretiserer sjølvkjensla si og tilhøvet sitt til verda, og derfor ein del av måten folk blir politiserte og engasjerte i kamp. I levde liv er ikkje klasse, rase og kjønnsskilnader opplevde som skilde og kategoriserte fenomen som skjer igjennom utanfrå: Skiljet mellom dei er bare resultatet av ein analytisk tankeprosess, som ikkje må forvekslast med sjølve røyndommen.
Dette er ei nøkkelinnsikt for politisk organisering. Politiske strategiar, taktikk, og organisasjonsformer må alltid ha rot i dei konkrete erfaringane folk har. Å fjerne seg frå erfaringane fører til at ein erstattar materialisme med rasjonalisme – det vil seie blandar analytiske kategoriar og subjektiv røyndom og projiserer boklege oppfatningar av kva klassekamp betyr (eller burde bety) på det livet folk lever. På andre sida, om feminisme og antirasisme skal bli frigjøringsprosjekt for heile menneskeslekta, då er spørsmålet om kapitalismen uunngåeleg. Problemet med å erstatte klassekampen med identitetsbaserte kampar må derfor omformulerast som eit politisk problem med rot i hegemoniet dei liberale har hatt til å artikulere den feministiske diskursen. Den artikuleringa gjør feminismen til eit sjølvhevdingsprosjekt for elitekvinner ved å fjerne nøkkelspørsmålet: det strukturelle tilhøvet mellom kjønnsundertrykking og kapitalisme. Korleis me skal bryte det hegemoniet er det me må diskutere no, og kvinnestreiken var eit første viktig steg i den retninga.
Ikkje alle som organiserte og deltok i kvinnestreiken støtta seg på teorien om sosial reproduksjon, men kvinnestreiken kan rettmessig sest som ei politisk tolking av denne teorien. Aksjonane nyleg viser ny og aukande merksemd for behovet for å bygge opp igjen solidaritet og kollektive handlingar som einaste måte å forsvare oss mot stadige åtak på kroppane våre, fridommen vår, og mot imperialisme og nyliberal politikk. Ikkje minst fungerer dei som motgift mot tilbakeslag for feministisk teori og praksis under nyliberalismen.
Men å få bukt med denne måten å forstå feminismen på betyr ikkje å gå tilbake til økonomisk reduksjonisme, eller til ein allmenn politikk rive laus frå forskjellane. Dei siste tiåra er me blitt meir klar over den sosiale lagdelinga hos cis-***** og transkvinner, etter klasse, etnisitet, rase, alder, talent, og seksuell legning. Utfordringa for den nye feministrørsla er å lage aksjonar, organisasjonar og krav som ikkje gjør desse skilnadene usynlege, men tvert om tar dei med, på alvor. Dette mangfaldet må bli våpenet vårt og ikkje ei hindring eller noko som skil oss. Skal det skje, er det nødvendig å syne dei indre relasjonane mellom ulike undertrykkingsformer, og samle skilnadene undertrykkinga skaper i ein meir omfattande kritikk av sosiale forhold under kapitalismen. I den prosessen kan all medvite erfaring av ulike undertrykkingsformer gi oss ny innsikt om dei ulike måtane kapitalismen, rasismen og sexismen påverkar liva våre.
Forklaringer
* Ikkje-binær: når ein opplever seg som verken mann eller kvinne
** Fight for Fifteen: krav om 15 dollar i minstelønn
*** ROC – organisasjon som jobbar for betre lønns- og arbeidsvilkår for restauranttilsette
**** NYSNA – sjukepleiarane i New York
***** Cis-kjønna: når ein reknar seg til det kjønnet ein fekk ved fødselen
Notar
1. Det er viktig å peike på at talet på kvite kvinner som røysta på Trump er svært lite samanlikna med det totale talet på kvite kvinner med røysterett i USA.
2. Leslie McCall: «Men Against Women, eller the Top 20 Percent Against the Bottom 80? How Does Growing Inequality Affect Traditional Patterns of Gender Inequality?» («Menn mot kvinner, eller topp tjue prosent mot dei åtti på botn? Korleis veksande økonomisk ulikskap påverkar tradisjonelle kjønnsskilnader?») Council on Contemporary Families, 16. oktober 2013. https://contemporaryfamilies.org/top-20-percent-against-bottom-80/
3. Katha Pollitt: «Actually, Not Everything Is a Feminist Issue. And That’s OK». Nation, 23. mars 2017. («Ikkje alt er kvinnespørsmål. Og det er greitt.») https://thenation.com/article/actually-not-everything-is-a-feminist-issue