– Walk! Don run! (Novelle)
Av Øyvind Bremer Karlsen
Livredd var han da han vakna, Johannes Berulfsen, og lyset frå den kommande morgonen strøymde inn gjennom ventilen, grelt, hardt, og laga skuggar i lugaren, og punkt av lys, laga groteske vinklar og altfor mange rette liner;
dekksguten liggande bleik i køya si i eit forvirrande, absurd landskap der det svarte blei gråare, grått, men fargane trengde seg på, brått flammande skar lyset gjennom kroppen hans;
og dunkinga i skroget. Hjartet hans?
Dunkinga i skipsskroget. Motoren. Skulle båten gå alt?
Han måtte skunde seg.
Det urolege hjartet dunka i kroppen hans.
Kroppen mørbanka.
Julinga, ja, men det sveid verre i den unge sjela hans; likevel, han hadde ikkje gråte seg i søvn denne gongen, faen om han hadde! Og han skulle til helvetet vise dei! Slo nevane hardt og fortvila i skottet.
Så forbanna aleine etter fyllefesten der han, dekksguten, i pur trass og stigande rus hadde nekta å bøye seg for høgare rang, og matrosdjevelen hadde teke han, gitt han bank, ein skikkeleg omgang med juling.
Og tidleg om morgonen smaug den unge guten seg i land med den gamle bæggen sin med kleda i, dei nye kjenslene sine og dei tilbakehaldne, heite tårene.
Tidlegare dekksgut Johannes Berulfsen, innbiten i fjeset, gåande oppover den breie, travle Canal Street i New Orleans, Louisiana, USA, i månaden mars i året 1960, mens morgontåka låg bleik over storbyen.
Så, drivande mållaust gjennom gater og gater lét han seg sluke av byen, den femtenårs guten med bleikvaska olabukser og nesten utslitne blå, semska sko, med falma, grøn kordfløyelsjakke, med tomme draumar, og han var glad, ja, kanskje lykkeleg, guten var fri – eller var det ikkje slik?
Han var redd.
Ungguten, ungdoms-heitte-det-ikkje?- kriminell, på sjøen med han!
Opprøret, bite det i seg.
På sjøen med han, så blei det da for faen endeleg folk av gutedjevelen!
Vise dei at han dugde.
Til helvetet med han!
Var det ikkje sånn?
Og ungguten, unge Johannes Berulfsen, nedfor, desperat! – han dugde ikkje! – hadde stukke av frå båten tidleg ein kald vårmorgon, flykta frå den tyranniske matrosen, frå den manglande kameratskapen i den avgrensa verda der rå rangordning herska: Ein norsk stykkgodsbåt på drygt 10.000 tonn.
Og i to netter sat unge Johannes Berulfsen engsteleg og aleine på trappa til eit gammalt, falleferdig, ein gong gulmåla trehus, målinga hadde flassa av i store flak. Huset såg ut til å stå tomt, vindaugslemmane var for. Den unge guten sat på det nedarste trinnet på den nedslitne, halvrotne tretrappa, sov knapt, fraus seg gjennom nettene, aleine og redd.
Polisen såg han ikkje noko til der i utkanten av det franske kvarteret, langt frå restaurantane, folka og kriminaliteten.
Bryte seg inn i huset for å finne seg ein plass å sova, torde han likevel ikkje.
Om dagane gjekk Johannes sløvt, nesten robotaktig rundt i dei smale gatene med dei låge husa i kvarteret. Og Johannes gjekk.
Opp gater.
Ned gater.
Mat kjøpte han seg så lenge han hadde pengar, men måtte spara, blei meir og meir svolten og desperat. Til slutt hadde han snautt nok pengar til ein kopp kaffi med mjølk i og eit par sukkersmultringar. Han spara, hadde til slutt ikkje noko igjen å spara. Han måtte ha pengar til mat! Kva skulle han gjera?
Og ikkje torde han gå for langt unna trappa si. For si eiga, vesle trapp hadde han, hadde sin eigen, vesle gatestump, eit slags haldepunkt. Var svolten, trøytt, men torde guten å vera? Fri?
Unge Johannes Berulfsen, han var usikker på kva omgrepet innebar der og da, – fri – han måtte berre få seg noko å eta og drikke. Og han måtte audmykje seg for å skaffe seg mat! Han berre hata det, men måtte. Og han trong nokon å vera saman med, nokon å uttrykke seg saman med!
Så fann han fram munnspelet sitt. Så fann han fram til ei bluesy røynd. Negerguten, bluesguten. Kameraten.
For den unge, einsame, tidlegare dekksguten på fortvila jakt etter det levelege livet, møtte bluesen, den ekte bluesen som harsk, men slett ikkje kjærleikslaus røyndom. Livet sett frå undersida. Verda opplevd frå den staden der ungguten Johannes Berulfsen var fødd og oppvaksen, der gutungen Johannes alltid hadde vore, men nå med ein ekstra dimensjon.
Den verkelege, usminka verda opplevd på hjørnet av Bourbon og Conti, den unge guten ståande blant dei gjallande ropa til gateseljarane bydande fram varene sine, vaflar, sukkertøy, – der stod det ein ung negergut og slyngde ut bluesen sin med smertefull røynsle i røysta. Og den kvite ungguten samla langsamt saman nickles og dimes som folk slengde likeglade framfor beina på den berrbeinte, svarte musikaren, den kvite gav pengane til bluesguten.
Og den tidligare dekksguten, nå femten år og fri, Johannes Berulfsen, følgde, ja, fri, men var han ikkje nedkøyrd i sinnet? etter den unge negeren med den rytmiske bluesen i kroppen, gjekk etter han,
Den kvite guten, sjølv med ein sliten rytme, følgde etter den svarte guten gjennom den smale gata, svinga ned St. Louis Street, og ironisk smilande stelte den svarte seg opp framfor den fasjonable restauranten Antoine’s, svinga gitaren sin fram på magen og slyngde ut det tradisjonelle, mørkt tonande uttrykket for blues og folk sitt slit. Den svarte, fillete ungguten med den raspande røysta og den aldri-til-å-gløyme livsrøynsla som var rispa inn gjennom huda på han, inn i hjartet på han, og som kom ut igjen som rå, rytmisk blues.
Dei rike kom, dei rike gjekk, dei rike slengde nokre småpengar framfor føtene på bluesartisten. Rike menneske som gjekk inn på restauranten, som åt blodig biff med friterte laukringar og ein frisk salat, drakk dyr vin og røykte kostbare sigarar etter måltidet, så gjekk dei ut igjen i den svarte, halvtropiske vårnatta, mette, og dei slengde småmyntar til dei to unge, utøvande verkelegheitsartistane;
blues.
To var dei, to saman. For den kvite guten spela eit helvetets forrykande munnspel, hadde ikkje han òg bluesen i blodet?
Kvitingen banka spytt ut or munnspelet sitt mot handflata og gliste til den svarte.
Blues,
harsk, raspande unggutrøyst. Med gjenklang frå fleire hundreårs slit på bomullsmarkene i Mississippideltaet,
ord med rasande stoltheit, historisk nødvendige ord henta frå den beiskaste verkelegheita, slyngde negerguten brutalt ut med ein insisterande gitar; og eit klagande munnspel; til tilfeldig forbipasserande i den smale St. Louis Street, New Orleans, Louisiana, USA, der røynsla blei nåtid framfor fasjonable Antoine’s.
Dei to, kvitingen med dei spisse, snart utgåtte, semska, blå skoa sine og den barbeinte negerguten som kalla seg sjølv Little Bobby Blue fordi han trong eit artistnamn, sa han, og Johnnie B. som han kalla den kvite fordi han trong å kunna uttala namnet, sa han, dei to kjøpte kvar sin porsjon med ris og raude bønner og svinekjøtt. Med øl. På ein liten kafé i ei gammal rønne heilt oppe ovanfor North Claiborne Avenue. Eit enkelt måltid. For småpengane dei hadde spela i hop. Og den svarte guten Little Bobby Blue åt grådig, og den kvite guten Johnnie B. åt grådig. Og dei skauv frå seg tallerkane på likt: To jamgamle gutar, framande for einannan, men samkjensla var der likevel, hadde brått komme til live. To unggutar sittande ved det vesle bordet i den simple bakgatesjappa, smilande og mette. Little Bobby Blue og Johnnie B. Dei to, berre dei to. Og det reint kom eit glepptak i hjertet til Johnnie B. Og han kjente eit hektisk smil komma over leppene sine.
Men det dei trong nå, var ein skikkelig rus. Negerguten rapa mett. Ein skikkelig rus for å stenge ute alt som var så inn i helvetet for djevleg;
men da trong dei meir pengar? Den kvite var usikker på hossen …
Ah, det kunne dei alltids ordne!
Ordne? Den kvite var stadig usikker.
Ta det med ro. Den svarte skulle ordne det. Slapp av. Og ikkje selte han kroppen sin, han heller. Ikkje meir. Aldri meir! Ta det med ro, kamerat! Vi fiksar noko …
Blues,
ikkje kjærleikslaus røyndom.
Samhald. Og individualitet. Samtidig.
Seinkveld.
Regnvêr. Sølepyttar på brustein i tronge, grå gater.
To gutar traskande gatelangs. New Orleans, Louisiana. Mars 1960. Den eine guten, svart, berrføtt med ein gitar hengande bak på ryggen, den andre, kvit, med gjennomblaute, semska, blå sko, sålane nesten utgåtte, kjenslene nær på nedkøyrde.
Fikse nokre dalar, kva? Ruse seg. Og gløyme. Kva? Tennene til negeren skein kvitt i det svarte, litt breie fjeset hans. Men auga smilte ikkje.
Kvitingen svara med eit bleikt, lite smil. Gutane traska tause langs grå husvegger i tronge gater.
Regnet sila ned.
Bakgarden låg mørk.
Johnnie B. stod og venta.
Lysskin frå eit lite vindauge i ei dør gav glimtande liv til dei våte brusteinane i eit rutete mønster på gardsplassen. Ei einsleg, gultskinande lyspære over ei anna dør.
Johnnie B. flytte seg litt vekk. Mørke, flikete banantreblad skugga for lysskinet.
Stille.
Så lyden av singlande glas.
Johnnie B. svelgde nervøst, fraus, stod ved eit lågt smijernsgjerde, hendene hans greip hardt om gjerdesprossane, og han var så djevleg einsam.
Stille.
Så lyden av nakne føter i raskt klaskande rytme mot regnvåt brustein. Den svarte kameraten dukka brått fram frå mørket, tok den kvite i armen og trekte han med gjennom dei smale, halvmørke gatene.
Gutar i gater i regn, dei sprang, dei lo, dei hadde pengar! Og pengar gir lykke, ja, dei var lykkelege! Kjøpte sprit. Dei var kameratar og gikk, sprang og dansa gatelangs saman og delte bourbonflaska, drakk seg nær på sanselause, og gatene var tomme, gatene låg aude, ja, utan menneske, det var bare dei sjølve i heile, herlege verda;
men polisbilen dukka opp frå ingen staden; gutane kvakk til.
– Walk! Don run! åtvara den svarte, tok brått tak i armen til kameraten, røysta hans hadde ein spend klang, men Johnnie B. sprang;
skrekken tok den kvite ungguten, bar han av stad i ein sanselaus fart, han mista dei likevel utgåtte skoa sine idet han sprang for livet, og den svarte etter han – idet skottet small. Skarpt. Kroppen til den svarte guten gjorde, såg den kvite i eit raskt og redd blikk bak seg, eit rart hopp og fall til jorda.
Blinkande raudlys.
Regnvåt gate.
Guten sat med hovudet til kameraten i fanget. Han strauk over det krusete håret, såg redd og undrande på det raude blodet som strømte fram frå eit svart hol i nakken på negerguten.
Den kvite guten strauk skrekkslegen over panna til kameraten sin, klynka som ein såra hundekvelp.
Blodet rann i ein liten straum nedover nakken og halsen på den svarte kroppen, blodet rann, det ville ikkje stoppe, det rann, rann …
Dei to kvite politimennene rykte Johnnie B. brutalt opp frå den svarte asfalten, slengte han innåt den grå husveggen, kjente raskt over han, i armholene, langs hoftene, mellom beina på han, men han hadde ikkje noko våpen, han hadde berre seg.
Johannes Berulfsen seig langsamt ned på den våte, kalde asfalten mens sparka kom nesten drepande brutalt.
Blinkande raudlys.
Blinkande evig.