Syriza og det greske venstre
Av Sebastian Budgen
Dette intervjuet med Stathis Kouvelakis vart gjort i januar. Me tar eit kritisk blikk for å forstå opphavet, utviklinga i og maulege utfordringar for denne politiske formasjonen.
Utan å nøle har me kasta oss uti komplekse indre tilhøve i den forbløffande mangfaldige radikale venstresida i Hellas. Men Kouvelakis snakkar også om somme av dei direkte og konkrete utfordringane partiet vil møte etter å ha overtatt makta.
Stathis Kouvelakis er medlem av sentralkomiteen i Syriza, og leiande medlem av Venstreplattforma. Han underviser i politisk teori på King’s College i London, og er forfattar av «Philosophy and Revolution from Kant to Marx og medforfattar av Lenin Reloaded» og Critical Companion to Contemporary Marxism.
Sebastian Budgen intervjua Kouvelakis for magasinet Jacobin (https://www.jacobinmag.com). Han er redaktør i Verso Books, og med i redaksjonen for Historical Materialism.
Artikkelen er omsett av Gunnar Danielsen.
Fortel om Syriza: Når og korleis vart denne koalisjonen av radikale venstreparti skapt?Syriza vart danna av mange ulike organisasjonar i 2004, som ein valallianse. Den største var Synaspismos, partiet til Alexis Tsipras – opphavleg Koalisjonen av Venstre og progressive, til slutt omdøypt til Koalisjonen av venstre og aktivistar, som hadde eksistert som parti sidan 1991. Det oppsto på grunn av ein serie kløyvingar i den kommunistiske rørsla.
På andre sida består Syriza også av mange mindre grupper. Somme av desse kjem frå det gamle greske ytre venstre. Særleg KOE, ei av dei store maoistiske gruppene i landet. Dei fekk tri parlamentsmedlemmer ved valet i mai 2012. Det same gjeld DEA som kjem frå ein trotskistisk tradisjon, og andre grupper i hovudsak med kommunistisk bakgrunn. For eksempel AKOA som gjekk ut frå det gamle KP(Interior).1
Syriza vart danna i 2004, og hadde frå starten relativt lite suksess. Like fullt kom dei inn i parlamentet, då dei klarte sperregrensa på 3 prosent. For å gjøre ei lang historie kort, var Syriza resultatet av ei relativt kompleks reorganisering av den radikale venstresida i Hellas.
Etter 1968 har den radikale venstresida vore delt i to motpolar. Den første var det greske kommunistpartiet (KKE) som sjølv fekk to splittingar: den første i 1968, under oberstdiktaturet, som førte til KKE(Interior). Dei var av eurokommunistisk slag. Og ei ny splitting i 1991, etter at Sovjetunionen kollapsa.
Det eurokommunistiske partiet gjekk gjennom ei splitting i 1987, då høgrefløya danna Gresk venstre (EAR), dei slutta seg til Synaspismos frå starten. Venstresida omdanna seg til AKOA. Det KKE som var igjen etter desse to kløyvingane, var forunderleg tradisjonalistisk, niheldt på ein stalinistisk modell som blei markant meir rigid etter splittinga i 1991. Partiet vart bygd opp igjen på ei plattform som var både stridbar og sekterisk. Dei klarte å få ein relativt betydeleg aktivistbase i arbeidarklassen og folkelege sjikt, og blant ungdommen, særleg på universiteta.
Den andre polen, Synaspismos, som opna seg i 2004 då Syriza vart danna, var sjølv resultatet av samling av to tidlegare utbrot frå KKE. Synaspismos har endra seg betydeleg over tid. På starten av 1990-talet kunne dei røyste for Maastricht-traktaten, og var eit moderat venstreparti.
Men dei var au eit ueinsarta parti sett saman av ulike klare retningar. Svært harde interne kampar sette venstresida mot høgrefløya, og dei siste mista gradvis kontrollen. Danninga av Syriza forsegla venstredreiinga i Synaspismos.
Kva innverknad har den kommunistiske tradisjonen i Synaspismos?Det kommunistiske opphavet er klart merkbart i kulturen i partiet. Ein del kom frå den eurokommunistiske retninga som opna seg for nye sosiale rørsler frå 1970-talet. Dei viste seg slik i stand til å fornye det organisatoriske og teoretiske grunnlaget, og poda tradisjonane frå den nye radikalismen over på det eksisterande kommunistiske rammeverket.
Det er eit parti som glir lett inn i kvinnerørsla, blant ungdom, anti-globaliseringsaktivistar, anti-rasistar og homorørsla. Samtidig har dei betydelege innslag i fagrørsla. Ein annan del kjem frå sjiktet av kader og medlemmer som forlét KKE i 1991, størstedelen av dei er i dag ein del Venstreretninga, sjølv om mange medlemmer i leiinga og av kaderen også høyrer til her.
Me bør merke oss at partiets kader og aktivistar i hovudsak er utdanna yrkesaktive – folk med universitetseksamenar. Dei har ein svært urban veljarmasse, eit parti med svært sterke røter mellom intellektuelle. Inntil svært nyleg hadde Synaspismos absolutt fleirtal i foreininga for høgare utdanning, i motsetning til KKE, som etter kløyvingane 1989–1991 har mista alle privilegium i intellektuelle sirklar.
Partileiinga har au eit kommunistisk preg. La deg ikkje lure av alderen til Tsipras: Han starta sjølv som aktivist i KKEs ungdomsorganisasjon tidleg på 1990-talet. Mange av dei eldste blant kaderen og leiarane kjempa side om side i den illegale tida, og er veteranar frå fengsel og deportasjonsleirar.
Av den grunn er den greske radikale venstresida prega av kiv, sjølv om det for tida er KKE aleine som held det ved lag – dei stemplar Synaspismos og no Syriza som «forrædarar» som derfor representerer deira «hovudfiende». Det er grunnen til at då Syriza oppretta bilaterale avtalar med alle partia i parlamentet etter vala i mai 2012 – då dei hadde rett til å freiste danne regjering – så avslo KKE jamvel å møte dei.
Og korleis vil du karakterisere Syrizas linje? Vil du seie at denne koalisjonen følgjer ei anti-kapitalistisk linje, eller har dei ei gradvis, reformistisk tilnærming?Programmatisk og ideologisk har Syriza ei sterk anti-kapitalistisk linje, og har avgrensa seg svært skarpt frå sosialdemokratiet. Det er endå viktigare om me ser på kampane internt i Synaspismos, der retningar som var svake for alliansar med sosialdemokratiet stod mot retningar som var fiendtlege til alle former for avtalar eller koalisjonar, medrekna på lokalnivå eller i fagforeiningane.
Den «sosialdemokratiske» fløya i Synaspismos mista definitivt kontrollen over partiet i 2006 då Alekos Alavanos vart valt til president. Denne høgrefløya som vart leia av Fotis Kouvelis, kom mest bare frå den eurokommunistiske høgregruppa frå EAR, og dei forlét til slutt partiet og starta nytt parti kalla Demokratisk venstre (Dimar): ei gruppe som hevdar vere noko halvvegs mellom Pasok og den radikale venstresida.
Så Syriza er ein anti-kapitalistisk koalisjon som tar opp spørsmålet om makt som eit dialektisk forhold mellom valalliansar og suksess ved valurna, og kamp og mobilisering nedanfrå. Det vil seie at Syriza og Synaspismos ser seg sjølve som klassekampparti, som organisasjonar som representerer spesifikke klasseinteresser.
Koalisjonen av det radikale venstre
Dei ønsker fremme grunnleggande antagonisme mot det noverande systemet. Det er grunnen til namnet «Syriza» som betyr «koalisjonen av det radikale venstre» (Synaspismós Rizospastikís Aristerás). Og denne bevisste radikalismen er ein ekstremt viktig del av partiets identitet.
Korleis er maktforholda blant Syriza-aktivistane, og kor mange folk er det i dei ulike delane av koalisjonen?I 2012 hadde Synaspismos rundt 16 000 medlemmer. Det maoistiske KOE hadde 1 000–1 500 aktivistar, og du kan rekne meir eller mindre det same for AKOA. Praksisen og organisasjonsforma til Synaspismos har utvikla seg i takt med ideologien. Tradisjonelt var det slett ikkje eit aktivistparti, men dei hadde mange store namn og var retta mot valkamp. Men partiets organisasjon og aktivisme har endra seg mykje, på to nivå.
For det første utvikla det seg ein drivande ungdomsorganisasjon i tida med anti-globaliseringsaksjonar og anti-rasisme. Partiet vart sterkt blant ungdommen, særleg blant studentar, eit område der dei tradisjonelt hadde vore svake. Ungdomsorganisasjonen har no mange tusen medlemmer. Mange frå denne ungdomsorganisasjonen er i dag i kretsen rundt Tsipras. Dei er kjenneteikna av ekte ideologisk radikalisme og identifiserer seg med marxismen, av det althusserianske slaget.
For det andre fekk fagorganiserte ei viktigare rolle i Synaspismos på 2000-talet, då dei vart ankerfeste for venstrefløya i partiet. Med bakgrunn i hovudsak frå KKE, er denne venstrefløya eit arbeidarklasseelement som står for etter måten tradisjonelle klassekampstandpunkt og er svært kritiske til EU.
Det betyr ikkje at det ikkje finst moderate i partiet i dag. Me kan spesielt ta leiande økonomisk talsperson Yannis Dragasakis og somme av kaderen som stod Fotis Kouvelis nær, men som ikkje følgde han over til Dimar.
Det sosialdemokratiske partiet Pasok
Du sa at så langt har Syriza i det vesentlege hatt ein urban og aktivistisk veljarbase. Endra det seg med valgjennombrotet til Syriza i mai 2012, då dei vart nest største parti med 16,7 prosent av røystene og gjekk forbi Pasok?Absolutt. Det er avgjørande å forstå sosiologien i oppslutninga om Syriza i 2012. Den kvalitative endringa er eit like stort jordskjelv som det kvantitative spranget. Det er relativt lett å forstå det som skjedde i mai og juni 2012 – i kjerna var det eit klasseval. Yrkesaktive arbeidarklasseveljarar i dei store byane som før hadde røysta Pasok, braut over tvert til fordel for Syriza.
Syriza vart størst i stor-Athen, der rundt ein tredjedel av grekarane bur, og i dei andre store byane, og kontrollerer etter dei siste vala i mai «regionråda». Dei fekk sine beste resultat i område med arbeidarklasse og vanlege folk som tradisjonelt var bastionar for Pasok – og også KKE.
Tilbakegangen for KKE byrja i desse områda, og det vil bli verre. Me har sett KKE-veljarar gå over til Syriza. Dette er arbeidarveljarar, men også utdanna yrkesaktive. Syrizas oppslutning blant dei mellom 18–24 og 24–30 år var nær landsgjennomsnittet deira, men blant dei sjikta som utgjør kjerna i arbeidarklassen (30+), gjorde partiet det betre enn landssnittet.
Den svakaste oppslutninga kom blant folk som ikkje var yrkesaktive, folk på lands-bygda (medrekna bønder), pensjonistar, husmødrer, sjølvstendig næringsdrivande og uavhengige akademikarar. Så Syriza har grunnlaget sitt i yrkesaktiv arbeidarklasse – medrekna dei øvre sjikta her; folkelege grupper og arbeidslause i dei store byane.
I kva grad har Syriza støtte frå offentleg tilsette?Valundersøkingar viser at Syriza fekk støtte frå 33 prosent av dei offentleg tilsette og frå 34 prosent i privat sektor i juni 2012, meir eller mindre like tal, litt meir blant offentleg tilsette om me tar med utviklinga mellom juni 2012 og EU-vala i mai. Men dei aller beste resultata kom i den andre valkretsen i Pireus – ein viktig industri- og arbeidarklassekrets – og i Xanthi-provinsen nord i Hellas, med fleirtal av muslimar og tyrkisktalande. Syriza fekk faktisk valt to tyrkisktalande muslimar til parlamentet frå dette området.
Korleis forklarer du den brå valsuksessen til Syriza i 2012?Det er tri faktorar. Den første er den valdelege sosiale og økonomiske krisa i Hellas og slik ho utvikla seg frå 2010, med innstrammingskrava gjennom dei berykta felles memoranduma (avtalane den greske regjeringa signerte med troikaen for å sikre landets evne til å betale gjelda).
Den andre ligg i det faktum at Hellas – og no også Spania – er dei einaste landa der denne sosiale og økonomiske krisa har utvikla seg til ei politisk krise. Det gamle politiske systemet basert på eit svært stabilt to-parti-styre hadde kollapsa.
Den tredje faktoren er folkeleg mobilisering. Det er ikkje tilfeldig at dei to europeiske landa der den radikale venstresida har tatt av, er Hellas og Spania, landa med den sterkaste folkelege mobiliseringa dei seinare åra. I Spania hadde dei indignados-rørsla, mens Hellas hadde ei djupare og sosialt meir mangfaldig rørsle.
Dei fleste av dei som hadde frigjort seg frå dei tradisjonelle formene for politisk representasjon, har vendt seg til den radikale venstresida, mens ein del som har blitt ståande utanfor denne utviklinga har latt vere å røyste, dei blei vesentleg fleire etter starten på krisa eller gått til det ekstreme høgre, nemleg nynazistane i partiet Gyllent Daggry.
Men den politiske og veljarmessige suksessen til Syriza kan forklarast meir nøyaktig av det faktum at partiet har gått mot memoranduma og sjokkterapien i innstramminga heilt frå starten. Etter lange debattar, særleg innan Synaspismos, avviste Syriza tanken om alliansar med Pasok heilt frå alliansen først vart danna.
Og på grunn av den «aktivistiske» ånda viste partiet seg konkret og praktisk i stand til å følgje opp dei sosiale rørslene og kollektive aksjonane som har vore i Hellas dei siste åra. Det har dei gjort samtidig med at dei har respektert desse rørslene som autonome, medrekna dei nyaste og mest spontane mobiliseringsformene. For eksempel støtta dei torgokkupasjonsrørsla me hadde i 2011, mens KKE fordømte desse som «anti-politiske», og skulda dei for å vere dominert av småborgarar og anti-kommunistiske element.
Det er eit parti som også har gjort mykje for solidariske nettverk på lokalnivå, for å handtere den traumatiske sosiale krisa og dei konkrete effektane ho har på kvardagen til folk. Det er au ei kraft som er synleg nok i institusjonane, og gjennom det synest i stand til å endre den politiske maktbalansen på nasjonalt nivå.
Når det er sagt, Syriza tok av på meiningsmålingane først dei siste vekene i valkampen i 2012. Det verkelege gjennombrotet kom då Tsipras konsentrerte valkampen sin om å danne «ei anti-innstrammingsregjering frå venstresida», han presenterte det som eit allianseforslag mellom KKE, ytre venstre og små dissidentelement i Pasok.
Det var det som bokstaveleg talt endra retninga på valkampen, og sette ein heilt ny dagsorden. Det var då me byrja høyre ei rørsle – det var nesten noko fysisk – og Syrizas oppslutning for i veret. Frå då av måtte dei andre partia reagere på tilbodet frå Syriza, som hadde eit konkret politisk perspektiv – eit som faktisk var oppnåeleg – der Hellas kunne riste av seg åket frå memoranduma og troikaen.
Ein lite sekterisk politikk, til venstresida å vere?Ja, absolutt. Syriza er svært truverdige med slike forslag på grunn av arbeidet deira i dei sosiale rørslene, men au på grunn av sin eigen indre struktur. Det vil seie, det er ein politisk front, og jamvel innanfor Syriza er det ei praktisk tilnærming som tillèt sameksistens mellom ulike politiske kulturar. Eg vil kalle Syriza eit hybrid-parti, eit synteseparti, med ein fot i tradisjonen etter den greske kommunistrørsla og den andre foten i dei nye formene for radikalisme som har vakse fram i denne nye perioden.
Trur du den sosiale rørsla me såg i torgokkupasjonane betydde noko for Syrizas framgang ved valurnene?Absolutt. Somme trudde at desse rørslene ikkje bare var spontane, men au anti-politiske, at dei stod på utsida og mot politikken. Dei avviste politikken dei såg gjennomført, men dei såg samtidig etter noko annleis. Både Podemos i Spania og Syriza i Hellas viser at om den radikale venstresida legg fram høvelege forslag, då kan dei bli samde med desse rørslene, og by på eit truverdig politisk «konsentrat» av krava deira.
Kva for konkrete erfaringar har Syriza med lokale og regionale styringsposisjonar etter 2012?Frå 1990- og 2000-talet avviste den radikale venstresida alle alliansar med Pasok, og av den grunn var verken Syriza eller KKE involverte i regionale styringsorgan, og i svært få på lokalnivå, heilt opp til nyleg. I dag er det eit skarpt skille mellom det gjennombrotet Syriza har gjort på nasjonalt og EU-nivå, og stoda på lokalt nivå.
Partiet fekk svakare resultat i vala på lokalt og regionalt nivå 25. mai 2014 enn dei hadde nasjonalt og i EU-vala: 18 framfor 27 prosent. Men det var likevel store framsteg, med fleirtal til Syriza i to regionar, medrekna Attica der nær 40 prosent av grekarane bur.
Alexis Tsipras
Korleis ser grekarane på Alexis Tsipras?Det fremste kjenneteiknet hans er alderen: Når det kjem til stykket er han ein ung mann. Men kaderen og leiarane til den radikale venstresida er framleis dominerte av ein generasjon som nærmar seg seksti, eller jamvel meir, som framleis nyt prestisjen frå kampen mot oberstdiktaturet.
Alekos Alavanos som var president i Synaspismos, gav kontrollen over til Tsipras for å markere brot med denne typen generasjonsforkalking. Det var ei stor politisk handling. Tsipras er populær fordi han alt før han kom inn i leiinga i Synaspismos, toppa partilista ved kommunevalet i Athen.
Han er ikkje akkurat ein karismatisk folkevald. Han er heller ingen dårleg talar, men han har avgjort ikkje talegavene til George Galloway eller Jean-Luc Mélenchon. Han har au gjort nokre mistak, spesielt da han som svært mange på den radikale venstresida i Hellas frå starten undervurderte kor djup krisa var, og korleis den offentlege gjelda ville bli brukt for å rettferdiggjøre innstrammingstiltaka.
I 2010 og tidleg 2011 såg det ut til at han hang etter hendingane. Så la han om til ein stridbar stil i parlamentet, særleg i opposisjon til Pasok-regjeringa og dåverande statsminister George Papandreou. Slik forbetra han den folkevalde profilen sin. Og forslaget hans i forkant av vala i mai 2012 om ei regjering som samla den radikale venstresida og alle som var mot innstrammingane, sikra gjennombrotet hans.
Han har endra biletet av den radikale greske venstresida, som heilt opp til no vart sett som ein stor, viktig, eller nyttig del av sosiale rørsler, men ikkje som ei kraft som tok på seg det historiske ansvaret med å finne ein veg ut av krisa. Det er ein verkeleg omsnu for venstresida som framleis er traumatisert etter nederlaget til kommunismen på 1900-talet. Og i dag vil dei bort frå rolla som evig minoritet – dei som er dømde til bare å drive «motstand».
Kan du gi oss tal på den relative styrken til Syriza, med medlemstal og tyngde etter 2012, og så meir om den indre dynamikken i Syriza, venstreplattforma, ulike grupper der – og den motsette sida, sentrum og høgre?Straks etter vala i 2012 starta sameiningsprosessen i det som til då hadde vore ein partikoalisjon. Først var det nasjonale konferansar, som for første gong valte eit leiande organ, og så stiftingskongressen i juli 2013. Eg trur nokre viktige avgjerder om partistruktur og det me kan kalle type parti vart gjort på det stadiet, men det vart prioritert ein rask prosess som ikkje gav rom for grundige og djupare politiske diskusjonar.
På same tid opna partiet seg, men utan å rette seg mot spesifikke veljargrupper eller folk i sosiale rørsler. Så det var meir eller mindre ein prosess som førte til eit parti av medlemmer enn eit parti av aktivistar eller aktive medlemmer, eit parti med tilhengarar framfor eit parti av militante. Noko som au betyr at Syriza var eit parti som til ein viss grad var mottakeleg for om ikkje klientelisme2, i det minste ein praksis med tradisjonelle maktnettverk på lokalnivå, som framleis er sterke i Hellas.
Dei samfunnsberande partia er øydelagde på nasjonalt nivå. Dei eksisterer ikkje som sentraliserte parti, eller nesten ikkje. Pasok har gått fullstendig i oppløysing, og det var utan samanlikning den sterkaste partiorganisasjonen i Hellas. Nytt Demokrati som var eit masseparti på høgresida er også alvorleg svekka, men nettverka knytte til desse partia er framleis sterke på lokalnivå. Me såg til dømes det i dei siste lokalvala, der gapet mellom valoppslutninga til Syriza og evna til å få lokale styringsposisjonar er svært, svært tydeleg.
Det andre negative trekket i den nye strukturen er at Syriza er blitt eit tydeleg leiarsentrert parti, og det blir forsterka av at indre strukturar er svært ulike, dysfunksjonelle og fungerer mindre og mindre som reelle organ for å utvikle politikk eller vedtak. Heile vedtaksprosessen er blitt meir sentralisert, mindre open, der leiinga speler ei avgjørande rolle, kombinert med ulike uformelle nettverk av leiarar. Det er ikkje eit kollektivt leiarskap, heller ikkje ei avgrensa leiargruppe.
Eg trur eit av måla til partileiinga var å marginalisere venstresida i Syriza. Dei trudde på alvor at me var relativt sterke i det gamle Syriza (før 2012) som var organisert som ein koalisjon, ei samling av fleire parti, men at med straumen av nye medlemmer ville den relative styrken vår minske kraftig.
Eit eksempel som meir gjeld den langt største delen, Synaspismos: På siste kongressen i partiet, der Dimar splitta ut, hadde venstresida leia av Alavanos om lag 25 prosent av røystene.
Så då Venstreplattforma fekk 25 prosent på den førebuande nasjonale konferansen til Syriza i november 2012, kom det som ei stor overrasking på leiinga. Det var ei endå større overrasking på dei at Venstreplattforma auka den relative styrken til over 30 prosent på stiftingskonferansen.
I mellomtida hadde medlemstalet i Syriza omtrent dobla seg, og det held seg stabilt der, ein auke frå rundt 17–18 000 medlemmer til 35–36 000. Utviklinga var kraftig reint geografisk, men gapet mellom veljaroppslutning og medlemsoppslutning er framleis stor, og banda mellom partiet og kjerneveljarane – arbeidarklassen i byane – er framleis veike.
Syriza er framleis sterkt dominert av intellektuelle sjikt: høgt kvalifiserte og utdanna offentleg tilsette. Alder er au ganske problematisk: Den relative tyngda av yngre folk er framleis avgrensa.
Finst det ein ungdomsorganisasjon?Ja, det er ein ungdomsorganisasjon, danna av ungdomsavdelingane til dei som samla seg i Syriza, men han er relativt liten målt mot oppslutninga Syriza har i desse gruppene. Det mest oppmuntrande er kanskje at Syriza har styrka seg i fagforeiningane, omtrent ei dobling, men utgangspunktet var lågt. Framleis har Syriza svak oppslutning blant fagorganiserte, særleg i privat sektor, samanlikna med KKE.
Kvalitativt er sjølvsagt stoda noko annleis. Og interessant nok, sjølv om kommunistpartiet totalt sett framleis er sterkt og samansveisa, er bastionane deira no i mindre dynamiske delar av fagrørsla, eller i område som har vore lite aktive siste tida, av fleire grunnar (delvis fordi det har skjedd lite i privat sektor).
I dei mest aktive foreiningane, der mobiliseringa har vore kraftig, er ikkje bare Syriza sterkare (det var dei på forhand), men dei har au utvikla seg mest. For eksempel er partiet leiande kraft i forbundet for lærarar i vidaregåande utdanning, eit svært viktig forbund i gresk fagrørsle. Det er også klart at ytre venstre har styrka seg gjennom ulike faglege frontar, med folk både frå Syriza og Antarsya.
Så det har utvikla seg eit radikalt miljø i fagrørsla den siste tida, og det er au tilfelle på universiteta, der den radikale venstresida har styrka seg (jamvel KKE har styrka seg litt), og ytre venstre mest. Mens Syriza har stagnert på universiteta – resultatet er ganske tydeleg i studentvala i Hellas – og det er interessant at dei radikale studentane som i hovudsak røyster på lister der Antarsya-aktivistar er ryggrada, i større og større grad røyster på Syriza i nasjonale val utanfor universiteta.
Me har sett denne todelte haldninga stadfesta i andre val, særleg lokalval, eller i gapet mellom dei regionale vala og EU-vala. I dei regionale vala fekk lista til Antarsya, ytre venstre-koalisjonen, rundt 2 prosent, og i EU-vala bare ei veke seinare fekk dei bare 0,72 prosent.
Så det er klart at i visse sektorar med mykje mobilisering og aktivisme lokalt eller nasjonalt er det ein tendens til at organ eller aksjonar leia av ytre venstre får støtte. Men når det kjem til politisk representasjon, blir Syriza på eit vis den viktigaste representanten for desse kreftene.
Slik blir noko av det mest markante som har skjedd den siste perioden at skillet på den radikale venstresida i Hellas no går mellom eit svært fastgrodd, svært sekterisk og svært isolert KKE, og alle dei andre (Syriza, Antarsya og så vidare).
Venstreplattforma
Kan du seie oss litt meir om korleis Venstre-plattforma har utvikla seg etter 2012: samansetting, framgang, graden av einskap og så vidare?Venstreplattforma har to delar, Venstreretninga, ei slags tradisjonell kommunistisk retning – i hovudsak fagforeiningsfolk som kontrollerer storparten av den faglege sektoren i Syriza. Det store fleirtalet av desse folka kjem frå KKE, dei som braut med KKE ved den siste splitten i 1991. Så er det den trotskistiske delen (DEA og Kokkoino som nyleg slo seg saman).
Venstreplattforma har vore utsett for intenst press frå leiinga, men au av måten arbeidsstil og struktur i partiet har utvikla seg under og etter samlingsprosessen. Presset frå partifleirtalet har virka saman med strukturelt press på grunn av utviklinga av partiet, og nedgangen i aksjonar og mobilisering den siste perioden.
Alle desse faktorane var negative, eller kunne verka negativt på den relative tyngda til Venstreplattforma. Men totalt sett klarte Venstreplattforma presset ganske bra. Mangfaldet i gruppa fungerte som ein styrke. Slik kan ein seie at trass i at plattforma er bygd på ulike kulturar, så er det indre samhaldet mykje sterkare enn i fleirtalsblokka, som er ei mykje meir heterogen samling av politiske kulturar.
Blant fleirtalet kan du til dømes finne folk som kjem frå sosialdemokratiet, aktivistar som kjenner seg nær ytre venstre, aktivistar som er orienterte mot såkalla nye sosiale rørsler, og svært tradisjonelle reformistar som enten kjem frå eurokommunistane eller frå KKE; men også venstrenasjonalistar, vanlegvis frå Pasok, og dei mest ekstreme anti-nasjonalistane – nesten ein gresk versjon av eit anti-tysk fenomen.
For ikkje å snakke om maoistane (KOE)!
La oss seie at maoistane sjølvsagt står nærmare den første venstrenasjonalistiske polen. Så totalt er fleirtalet mykje meir heterogent.
Det Venstreplattforma klarte i perioden mellom vala i 2012 og stiftingskonferansen, var å trekke til seg eit breitt sjikt av aktivistar som verken assosierer seg med Venstreretninga eller trotskistane, og som eigentleg ikkje bryr seg om desse skillene.
Det dei bryr seg om er å støtte den interne venstreopposisjonen eller venstreperspektivet, eit klarare radikalt syn i Syriza, og det er grunnen til at den svært manipulerande taktikken til fleirtalet slo tilbake og enda opp med å styrke Venstreplattforma, jamvel under sjølve kongressen.
Me enda opp med å få meir enn 30 prosent av delegatane, sjølv når ein reknar med at me var underrepresenterte på kongressen i forhold til røystene me fekk i partiet. Og til det kan ein legge dei 1,5 prosentane av røystene til den såkalla Kommunistplattforma (danna av tilhengarar av Alan Woods og Den internasjonale marxist-tendensen).3
Utviklinga etter kongressen har vore positiv ikkje bare for Venstreplattforma, men meir allment for maktbalansen internt i Syriza, fordi fleirtalssida sprakk under valkampen til dei siste regional- og lokalvala og EU-valet. Meir presist har venstrefløya av fleirtalet – i hovudsak aktivistar og utsplitta folk frå Tsipras’ fløy i Synaspismos (Venstreeinskap) – avgrensa seg frå resten. (På typisk gresk vis er resultatet av prosessen at me no har Venstre Venstreeinskap (sic) og Høgre Venstreeinskap (sic) rundt Tsipras.)
Venstresida av fleirtalet har samla seg om «Plattforma til dei 53» underteikna av 53 medlemmer av sentralkomiteen og nokre parlamentsmedlemer i juni 2014, straks etter EU-valet. Dei kritiserte Tsipras kraftig for forsøka på å trekke til seg politikarar frå etablissementet, og for å drive valkamp som ikkje gav nok rom for sosial mobilisering og aksjonar, for ein kampanjestil svært sentrert rundt han som person med PR-teknikk og knep, og også for å dempe nokre avgjørande punkt i programmet – meir spesifikt spørsmål som gjelda, nasjonalisering av bankane og så vidare.
Så om Venstreplattforma fekk over 30 prosent på stiftingskongressen (pluss 1,5 prosent frå woodistane), har ein etter det kunne måle styrken til Venstreplattforma i partiet? Og korleis vil du anslå styrken til Venstre Venstreeinskap?Mi oppfatning er – noko ein i det minste kan sjå i sentralkomiteen – at Venstreplattforma pluss venstrefløya i fleirtalet har fleirtal i partiet, og det har vist seg siste perioden, som i det avgjørande spørsmålet om alliansar. Leiinga gjekk sterkt inn for ein allianse med Dimar, og dei nådde ikkje fram. Dei klarte det ikkje fordi reaksjonen i partiet var overveldande, og motoren i denne reaksjonen var desse to venstrekomponentane.
Så trass i at eurospørsmålet framleis hindrar ei meir samanhengande haldning frå det me no kan kalle den breie venstresida i partiet, er det like fullt tilfelle at leiinga har fått mykje meir avgrensa manøvreringsrom.
Ulykkelegvis har fleirtalet i leiinga fristilt seg enno meir frå partiet og sett bort frå partivedtak. Eg snakkar ikkje her om noko enkelt skille mellom leiarskap og grasrot – eg meiner fristilt frå partiet som eit heile. Og det er sjølvsagt ein alvorleg risiko for framtida.
Sentralkomiteen har vore samla svært sjeldan, og det blir meir og meir vanleg at viktige vedtak blir fatta svært lite opent, som resultat av stadig hestehandling mellom ulike grupper og lobbyistar som prøver få gjennom sitt syn, og så vidare.
Kor solid vil du seie Venstreplattforma er? Eg meiner, dei veit kva dei er mot – fleirtalet – men i kva grad er dei einige om kva dei er for, særleg når det gjeld spørsmålet om regjeringsmakt og utsikter til jobbtilbod, regjeringsposisjonar og så vidare?Eg trur som eg har sagt før, at Venstreplattforma ikkje bare negativt men også positivt er langt betre samansveisa enn partifleirtalet. Og sjølv i programmatiske spørsmål er ho langt meir samla og einig. Den rolla Costas Lapavitsas har hatt, og hans innsats i økonomiske spørsmål har vore ganske avgjørande, med ekspertisen han har i ei rad økonomiske spørsmål.
Det som pregar fleirtalet, er at dei langt frå har ein samanhengande politikk. Somme har ei svært fast haldning til gjeldsspørsmålet. Dei meiner betalingsnekt absolutt er eit alternativ, og at me må stå fast på kravet om å skrive av hovuddelen av gjelda.
Men når ein spør «Ok, kva gjør me når det skjer?», og kor gjennomførbart det er utan å forlate euroen – ein nesten direkte konsekvens, ikkje eit val – vil dei helst ikkje svare og hoppar over spørsmålet ved å seie at det vil avhenge av maktbalansen i Europa. Venstreplattforma har i motsetning til det langt meir presise svar.
Viktigaste interne usemja i Venstreplattforma – ein nesten automatisk og uunngåeleg konsekvens av dei to kulturane som skal eksistere saman – er usemja om geopolitiske spørsmål, utanrikspolitiske spørsmål. Venstreretninga har eit meir tradisjonelt kommunistisk og anti-imperialistisk syn, dei er heller ikkje fiendtlege til, heller for, nasjonale referansar, eller ein kombinasjon av nasjonale og klassereferansar.
DEA har ei meir internasjonalistisk – eller det dei trur er meir internasjonalistisk – kultur. Det betyr at i spørsmål som Kypros eller tilhøvet til Tyrkia, eller Ukraina eller slike spørsmål, er det meiningsskilnader avhengig av saka det gjeld.
Korleis ser Venstreplattforma på ein potensiell seier for Syriza? Er det ei felles haldning til ikkje å bli med i regjeringa, ikkje ta ministerpostar, eller kva slag mobilisering – utanomparlamentarisk eller aktivisme – dei kan vere med på?Eg trur det som kjenneteiknar ikkje bare Venstreplattforma, men den breie venstresida i Syriza, som inkluderer delar av fleir-talet, er det faktum at dei ser regjeringsmakt som eit middel til å utløyse sosial kamp. Og dei meiner det verkeleg, fordi dei er gjennomsyra av ein praksis retta mot mobilisering.
Sjølve oppfatninga dei har av partiet og kva politikk dreier seg om, er retta mot aktivisme, for å seie det kort. Det er ganske klart at den politikken Tsipras eller fleirtalet i leiinga har stått for siste perioden, gir mykje mindre rom for sosiale rørsler og mobilisering.
Bare for å gi deg eit eksempel: I 2012 la Tsipras sterk vekt på at det ikkje bare dreidde seg om ei Syriza-regjering, men ei regjering av heile den venstreorienterte anti-innstrammingssida – det gjeld framleis, men betyr lite så lenge det er klart at verken ytre venstre eller KKE går med på slikt samarbeid.
Men minst like viktig var at det skulle bli regjeringa til dei sosiale rørslene og dei som er mot innstramminga. På den tida viste Tsipras spesifikt til erfaringane frå Bolivia, og ein av dei viktigaste initiativa frå Syriza mellom vala i mai og juni 2012 var å kalle inn ei slags generalforsamling av rørsler i dialog med leiinga i Syriza. Det var ei svært uvanleg hending.
Leiarane frå kampanjar, fagforeiningar – slike folk i dialog med Tsipras og nokre andre frå leiinga gav eit svært sterkt bilete av det politiske og sosiale synet Syriza stod for på det tidspunktet. Det skjedde ikkje noko samanliknbart i den siste perioden.
På den andre sida må me også seie at heile atmosfæren i Hellas har endra seg dramatisk: Sosiale rørsler er mindre aktive, saman med meir allmenn demoralisering og passivitet – trass i at det sjølvsagt har vore viktige kampar i visse sektorar.
Atmosfæren i landet er svært annleis enn i 2012, spesielt er det mindre sosial mobilisering. Frå det perspektivet er linja til Syriza meir ei tilpassing til utviklinga.
Så Venstreplattforma vil ha ein modell om lag som Folkefronten i Frankrike4, der ei venstreregjering er verktøyet som skal mobilisere klassekamp og aktivitet i samfunnet, som så skal legge press på regjeringa? Ein fot innanfor og ein fot utanfor?Vel, det er vanskeleg å spå. Du refererer til folkefrontregjeringa, men situasjonen då var at folket hadde heilt andre krav enn det svært avgrensa programmet til Folkefronten sjølv. Så sigrane, erobringane og framgangane til Folkefronten kom straks gjennom presset frå masserørslene.
Med Syriza no trur eg det er rettare å sjå Syriza-siger som ein utløysar, fordi det gir sjølvtillit og bryt den resignerte haldninga den siste perioden, men au fordi det må tiltak til å opne rom for sosial mobilisering. Her trur eg det mest avgjørande spørsmålet kanskje er forslaget om minstelønn tilbake på nivået før memoranduma, og kanskje viktigare, få på plass igjen heile systemet med kollektivavtalar og arbeidsrettslovgivinga som er slakta dei siste fire åra.
Det ville ikkje bare opne rom for kamp, men også bygge opp igjen fagrørsla som er i forferdeleg forfatning i dag.
Men på spørsmålet om ministerpostar og det å ha ei rolle i regjeringa er det inga felles linje? Folk må bestemme seg når så langt kjem?Nei, absolutt ikkje. Eg trur Venstreplattforma er svært klare på at graden av involvering på regjeringsnivå vil avhenge av kva for strategiske val regjeringa gjør. Det er slik me behandlar det spørsmålet, og ikkje omvendt.
Og det trur eg kanskje er det som viser korleis vår politiske praksis skil oss frå andre: Me set ikkje ministerpostar først, men linja som er valt, og dei første strategiske avgjerdene til regjeringa. Så alt avheng av kva for linje som vinn fram. Og no, mens me snakkar saman, er ikkje alt avklart. For å seie det forsiktig, treng programmet til Syriza mange avklaringar.
Men overordna er linja vår slik: Me skal halde oss til den heilt grunnleggande politikken til Syriza slik han er.
Det noverande programmet eller programmet frå 2012?Eg meiner det noverande programmet. Og minimumsplattforma frå Thessaloniki-kongressen som Tsipras har endra litt nyleg: bare å halde seg til det betyr å gå inn i store konfrontasjonar, det må sjølvsagt bety støtte frå og stimulans til folkeleg mobilisering på den eine sida, og mobilisering av partiet og andre sosiale og politiske krefter i heile prosessen.
Det meiner eg er rolla til Venstreplattforma: å vere katalysatoren i dialektikken mellom det som skjer på regjeringsnivå, og det som skjer ute i samfunnet. Det er oppgava, kanskje den historiske oppgava om alt går bra, til Venstreplattforma. Me er ei meir samstemt kraft i partiet, me kan agere som katalysator for innsats, og hindre at det opnar seg eit gap mellom grasrota og regjeringsnivå.
Som du godt veit, ville den klassiske manøveren vere å tilby venstresida arbeidsministeren og ministeren for sport og kultur, og reservere nøkkeldepartementa til høgrefløya i partiet …
Ja, men det er ingen risiko for det no. Eg trur at risikoen er at dei nettopp ikkje vil gjøre det. Dei vil tilby nokre strategiske postar, men kanskje utan å vere klar på den politiske linja. Noko som betyr at dei vil binde hendene våre på forhand.
Så eg trur det avgjørande vil vere om linja med å ta ansvaret for konfrontasjonar, både heime og sjølvsagt med EU og europeiske krefter, vinn. Om det skjer, kan ikkje kampen vinnast utan svært seriøse avklaringar i Syriza og på den breiare greske venstresida.
Mitt håp (men eg trur det er realistisk) er at det vil føre til samling bak Syriza, og at sektorar som i dag er skeptiske og nølande til Syriza, vil ta klare standpunkt. Då trur eg me vil ha noko som liknar ein felles front.
Kan du seie litt om Panagiotis Lafazanis som den viktigaste talspersonen for Venstreplattforma?Ja, han er ein nøkkelperson, og det er både ein styrke og eit minus. Syriza er svært leiarorientert, eller heller den vegen, og eg er redd Venstreplattforma og meir spesifikt Venstreretninga som er største delen, langt på veg er ein personsentrert organisasjon. Antonis Davanellos (frå DEA) er også ganske framståande, men på nasjonalt nivå speler Lafazanis ei svært avgjørande rolle.
Han er representativ for den aktivistgenerasjonen som stod i front i kampen mot diktaturet. Han er ein av under ti kommunistiske ungdommar i heile Hellas som rømte frå fengsel i diktaturtida. Han er av den generasjonen.
Han klatra i hierarkiet i KKE på sytti- og åttitalet, og blei med i politbyrået, men stod spesielt nær tidlegare generalsekretær (1973-1989) Harilaos Florakis. Han gjekk ut av partiet saman med ei rekke leiande personar ved splitten i 1991, der han stod sentralt.
Mange forlét Synaspismos eller Syriza, om dei blei tok dei høgrestandpunkt (som Dragasakis). Det som er spesielt med Lafazanis er at der andre gjekk mot høgre, stod han fast på marxismen, men braut med stalinismen (sjølv om me kan seie at han var av dei som bak lukka dører i leiinga i KKE var svært kritisk til Sovjetunionen seint på syttitalet og på åttitalet).
Mange i KKE mistenkte han den gongen for å vere eurokommunist, han var kjent for omfattande studiar av Gramsci og liknande, men alt det var svært hemmeleg – bare kjent i dei aller inste sirklane i partiet, og offentleg stod han på partilinja.
Lafazanis blir no utpeika og angripen av greske media fordi han blir sett som ein hard negl. Han er den i Syriza som media og sjølvsagt høgresida og systemlojale krefter elskar å hate, og som konstant blir stigmatisert. Han blir presentert som herr Anti-Euro og herr Bryt-med-EU i Syriza. Eit nyleg eksempel: Rett etter brotet i forhandlingane mellom Syriza og Dimar trykte den største dagsavisa i Hellas (Ta Nea) ein skrikande usignert leiar på førstesida som sa:
Pass på, grekarar: De røystar på Tsipras, men det er faktisk Lafazanis som styrer partiet.
Ein må forstå at ein av hovudgrunnene til at media og den politiske eliten er fiendtlege til Syriza, er at det er svært sterke venstrekrefter i partiet. Tsipras må ta omsyn til det, og det er grunnen til førstesideoppslag som «Tsipras! Do a Papandreou»», altså bli kvitt den indre opposisjonen og bli ein reell leiar. Bli kvitt desse hardnakka galne venstre-folka og så vidare.
KKE
Ettersom me nemnde KKE kan me like godt gjøre oss ferdig med dei raskt. Folk er framleis nysgjerrige på dei. I kva grad trur du linja deira er rasjonell, eller er ho bare sjølvmorderisk?Begge delar. Eg trur det einaste KKE er opptatt av er å halde partiet gåande, halde dei flytande. KKE drøymar om å komme tilbake til stoda i 2009, då dei framleis var dominerande krafta på den radikale venstresida. Det er det dei verkeleg ønsker. Dei vil vere eit parti med 7–8 prosent oppslutning, med leiinga i visse sektorar og så vidare.
Det er eit svært konservativt partiapparat, og det skaper eit stort gap mellom det indre livet i KKE og tredje perioden-retorikk som dei nyttar reint overflatisk. I debattar får ein stadige referansar til revolusjonær retorikk, til sosialismen, til arbeidarklassen, arbeidarmakt og så vidare, men KKE har reint faktisk vore ekstremt passive alle desse åra.
Partiet har konsekvent vore svært fiendtlege til grasrotmobiliseringar. Dei fordømte på ein sinnssjuk måte torgaksjonane (våren 2011), omtalte dei som del av eit antikommunistisk plott. Så det er eit svært konservativt parti, eit parti som ikkje liker grunnleggande endringar.
Men er dette eit samstemt syn? Er det ikkje pressa gjennom av autoritære krefter i leiinga?Det er pressa gjennom, men dei har eit svært sterkt partiapparat og har skapt eit svært samansveisa parti. All opposisjon er nådelaust utrydda gjennom åra, og dei har klart å halde kontrollen over partiet. Eg har mistanke om at det svært dårlege resultatet dei vil få i vala no kanskje vil få noko å seie.
På siste kongressen i april 2013 såg me alvorleg usemje, men leiinga klarte å kvitte seg med dei fleste dissidentane, og eg trur alt vil avhenge av korleis ting utviklar seg. Verdssynet til KKE og delar av ytre venstre kviler på at Syriza mislykkast og gjør forræderi. Dei krev det, og det er ein slags sjølvoppfyllande profeti der.
Dette synet har spelt ei rolle som me må ta omsyn til – og eg seier ikkje det for å frita Syriza-leiinga for sitt ansvar. Det at desse kreftene gjorde alt for å isolere Syriza frå resten av den radikale venstresida, la sjølvsagt til rette for at partiet skulle moderere linja og politikken.
Påstanden er at nettopp den kommande fiaskoen til Syriza vil radikalisere massane og frigjøre dei frå reformistiske illusjonar, men dette blir kategorisk avvist av stadig fleire i det greske samfunnet som tar det for det det er, nemleg ei fullstendig uansvarleg og ganske sinnsjuk linje. Det er bortkasta bruk av krefter, og det kan bare endrast om stoda kvesser seg til framover.
For første gong i Europa etter andre verdskrigen har eit radikalt venstreparti slått sosialdemokratane i val. Syriza gjekk forbi Pasok på grunn av eigen innsats, men au på grunn av kollapsen i sosialdemokratiet. Vil overtaket vare?Sjokkterapien Hellas har opplevd har gitt same resultat som i landa i Sør der han er brukt tidlegare. Det gamle politiske systemet har kollapsa, og det er første gongen det skjer i eit vesteuropeisk land etter krigen.
Dei to store partia er ramma: Pasok, og i mindre grad Nytt Demokrati. I 2012 mista dei 20 prosent av veljarane, det svakaste resultatet for høgresida sidan Hellas vart sjølvstendig.
Pasoks kollaps er meir alvorleg enn tala aleine viser. I dei store byane kom Pasok på sjette- eller sjuandeplass. I dei fleste arbeidardistrikta dei hadde som bastionar, blei dei slått av nynazistane i Gyllent Daggry. Oppslutninga blant 18–24-åringar var bare 2,6 prosent, og brorparten av veljarane deira (13,4 prosent av veljarane) var pensjonistar og folk på landsbygda og mindre provinsbyar.
Pasok
Så Pasok er totalt diskreditert i auga til grekarane?Partiet er totalt øydelagt. Alt som er tilbake i Pasok er restane av det gamle nettverket mellom stat og parti. Dei to partia som veksla om makta etter oberstdiktaturet, var masseparti men også statsparti; det vil seie parti svært knytte til staten og fordelinga av jobbar og ressursar som dei kunne kontrollere ut frå grepet dei hadde på statsapparatet.
Pasok og Nytt Demokrati bygde arbeidet sitt på lukka nettverk, ikkje bare den gammaldagse varianten med å gi fordelar til eliten, men klientelisme bygd på byråkratiet, medrekna fagforeiningsrørsla. Nytt Demokrati var «eit folkeleg høgreparti», eit Volkspartei likt dei tyske Kristelegdemokratane, og som kunne stø seg på ein relativt sterk del av fagrørsla.
Ingen kontakt mellom Syriza og Pasok idag?Utanfor Hellas er det vanskeleg å forstå den djupe kløfta som skil Pasok ikkje bare frå den radikale venstresida, men frå heile det greske samfunnet. Sidan 1990-talet for KKEs del og 2000-talet for Syriza del, har alliansar med Pasok vore utenkeleg, på alle nivå.
Så grunnen til at det er ei buffersone rundt Pasok er at resten av venstresida ikkje reknar det som eit venstreparti lenger.
Det er viktig å forstå ein ting om språket til den greske venstresida. Fram til 1974 fanst det ikkje noko sosialistparti i Hellas, og i vårt politiske vokabular betyr «eg høyrer til venstresida» «eg er til venstre for Pasok». Pasok har faktisk aldri vore rekna til venstresida i den greske oppfatninga av ordet. I Hellas er venstresida knytt til den kommunistiske tradisjonen i brei forstand. Og det utelukkar sosialdemokratar som Pasok.
La oss snakke om resentreringa av Syrizas linje det siste året. Kva er det som har skjedd?Den såkalla re-sentreringa dreier seg om at debatten i partiet gjekk føre seg på fleire nivå. Tsipras eller leiinga la opp til diskusjonar på mange nivå.
Dei to viktigaste økonomane i partiet er Giannis Dragasakis og George Stathakis – og det er dei som reelt representerer dei mest høgreorienterte i partiet. Stathakis er rett fram, Dragasakis manøvrerer meir taktisk, og dei har utvikla sin eigen politikk i økonomiske spørsmål, som systematisk avvik frå vedtak på kongressane eller partiets offisielle linje.
Tsipras måtte ofte gripe inn for å opprette ein slags balanse igjen, men det førte med seg at utgangspunktet – kongressvedtaka frå 2013 – vart utvatna. Dragasakis og Stathakis erklærte for eksempel at ei Syriza-regjering aldri einsidig ville avvise å betale gjelda, mens vedtaket frå kongressen eksplisitt seier at alle våpen er på bordet, og at ingen tiltak er utestengde om kreditorane driv utpressing av ei Syriza-regjering.
Dei to har til tider vore uklare, avhengig av kven dei har snakka med eller til, til og med i spørsmål om å avvise memoranduma eller om Syriza kravde avskriving av heile eller delar av gjelda.
For det andre har Tsipras reist mykje den siste perioden. Det var nødvendig fordi han er leiar av eit parti som til nyleg hadde oppslutning på rundt 5 prosent, og ikkje hadde truverde som statsleiar. Han måtte forbetre det, for ikkje å snakke om kunnskapen om internasjonal politikk.
Derfor besøkte han stader og institusjonar som blir dyrka av samfunnseliten og dei økonomiske oligarkane, som Ambrosetti Forum. Det er ein slags svært eksklusive klubbar der viktige folk frå næringsliv og finans samlar seg og diskuterer. Inntrykket var at han på slike stader presenterte ein mildare versjon av partiets politikk.
For eksempel drog han til New York og talte på Brookings Institute, og hadde mange referansar til New Deal og Franklin Roosevelt. I Austin i Texas sa han at Syriza aldri ville forlate eurosona, mens partiets haldning er, som han sjølv seinare sa, at me ikkje blir vilkårslaust i eurosona.
Alt dette skapte inntrykket at Syriza ikkje er heilt klare på avgjørande og strategiske spørsmål, og at debatten går på ulike plan. Slik vart det skapt skepsis om dei verkelege intensjonane til Syriza, og om dei vil stå fast mot presset alle fornuftige menneske veit ei Syriza-regjering vil bli møtt med.
Dette utløyste stadige interne debattar og diskusjonar i partiet, smertefulle til tider, men like fullt har dei ført til somme resultat. Det har kosta, men i det minste har ikkje Syriza offentleg svikta sine grunnleggande standpunkt.
Det kan me faktisk sjå no. Sjølv om det er uklare punkt rundt korleis ein skal oppnå desse standpunkta og måla, er det klart for alle at Syrizas politikk har svært lite å gjøre med europeiske sosialdemokratiske parti. Det er ein politikk for eit verkeleg brot med nyliberalismen og kuttpolitikken. Syriza viser ein politisk kultur som er knytt til sosial, politisk og ideologisk radikalisme som ligg djupt i genane i partiet.
Det betyr ikkje at overraskande ting ikkje kan skje, det betyr ikkje at me har garantiar mot at resultatet vil bli dårleg. Men det betyr at sjansen for ei avgjørande endring av maktforholdet mellom klassekreftene er der. I Hellas er folk over eit breitt spekter klar over at det er det einaste reelt maulege, og at om me taper, vil det vere eit tap for ein lang historisk periode framover.
Har folk forlate partiet siste tida? John Milios er kjent i den engelsktalande verda gjennom bøkene sine, og no for intervjuet i The Guardian og ser ut til å ta avstand frå partileiinga?Inntil nyleg var ikkje Milios spesielt viktig blant dei leiande økonomane i partiet (Dragasakis og Stathakis hadde styrt spelet). Rolla hans var å gi ein slags marxistisk argumentasjon mot dei som kravde brot eller eit klart brot med EU, og meir spesifikt i spørsmålet om euroen.
Milios kom med mange marxistiske og radikale argument, sa at brot med euroen ville bety devaluering av arbeidet, ei tilbakevending til nasjonalistiske standpunkt. På ein måte som han har brukt tiår på å utvikle, skulda han meir eller mindre folk som gjekk inn for brot med euroen for gjenbruk av sentrum–periferi-tenkinga frå 1970-talet, og at det verkelege prosjektet deira var ein nasjonalt basert gresk kapitalisme.
Etter dette synet blir truleg det å unngå å bryte med euroen ein nesten mytisk garanti for eit internasjonalistisk og sosialistisk perspektiv. Konkret betydde det at Milios forsvarte dei mildt reformistiske standpunkta til Dragasakis og Stathakis.
Milios byrja ta avstand frå dette på to nivå. Først i spørsmålet om politiske alliansar, der det var klart at han ikkje vilkårslaust ville opne for folk frå Pasok eller det gamle etablissementet. Han avviser au å mjuke opp dei anti-nyliberale delane av programmet. Eg trur han var svært skuffa over at Syriza ikkje utvikla eigen politikk på spørsmålet om skattereform (som var ein av hans hovudinteresser), det vil seie ein modig omfordelingspolitikk – skattlegge dei rike og så vidare.
Det er ganske uklart kva Syriza vil gjøre med bankane, og kva dei vil gjøre med privatiseringane. Dei vil nok i det minste kansellere nokre av dei mest skandaløse sala av offentleg eigedom til latterlege prisar. Men fråsegner frå Dragasakis og Stathakis nyleg om bankar og privatisering er ikkje oppløftande, når dei klart går tilbake på vedtak og politikk frå kongressen.
Så dette er svært viktige spørsmål ei Syriza-regjering må ta stilling til, ikkje på lengre eller litt lengre sikt, men straks.
Kanskje du kan seie noko om dei kandidatane fleirtalet har utnemnt til det kommande valet?Igjen trur eg det er eit viktig spørsmål i partiet. I partilaga og også i regionane har mest alle forsøka på infiltrasjon og på å få posisjonar frå den gamle politiske eliten feila. Dei vart avviste av eit overveldande fleirtal, og det er ein indikator på at Venstreplattforma og det «breie venstre» i partiet ikkje er ei isolert gruppe, men reelt i stand til å få gjennomslag i svært viktige spørsmål.
Reaksjonen frå Tsipras og leiinga var først systematiske forseinkingar av sesjonane i sentralkomiteen, og dermed paralyserte dei politiske vedtak på dette nivået. På den måten fekk leiinga bortimot blankofullmakt for 50 av desse 450 kandidatane (det er 300 i parlamentet, men 450 kandidatar). Det betyr at det er først no me kan sjå den endelege samansettinga av alle listene.
Tanken om samarbeid med Dimar stranda på grunn av reaksjonen han møtte. Mange kandidatar blei også forkasta av lokalavdelingane. Og no er det ein slags diskusjon om dei folka som vil få fallskjermar, ført svært ovanfrå og ned.
På den andre sida er det faktum at Costas Lapavitsas vart godkjent som kandidat svært viktig. Det blei alt diskutert under EU-vala, og fleirtalet i partileiinga forkasta kandidaturet hans.
Dette er svært viktig fordi Lapavitsas ikkje bare er eit individ – han er symbolet på ein spesiell og svært konsekvent politikk for korleis ein skal handtere krisa, med Europa, med gjelda, med heile rekka økonomiske spørsmål. Med han på lista og som parlamentsmedlem blir det meir sannsynleg at Syriza verkeleg meiner det når ein seier «alle val er opne».
Om Syriza blir størst i valet, treng dei fleirtal i parlamentet. Er det mauleg – og korleis?Eg ser ikkje bort frå eit valskred til fordel for Syriza. Meiningsmålingane seier 35 prosent, ikkje langt frå absolutt fleirtal, ettersom valordninga i Hellas gir ein bonus på femti plassar til det største partiet. Så det er mauleg og jamvel sannsynleg at Syriza vil få absolutt fleirtal.
Det er sant at dei ikkje har openbare allierte: KKE har avvist alle alliansar, mens Dimar som var ein del av den styrande koalisjonen for eitt år sidan, er avvist. Det er ein av vanskane Syriza vil møte, men me skal ikkje gløyme at det uttrykker eit avgjørande politisk spørsmål: somme medlemmer ønsker moderere Syrizas politikk, og stoler her på konsesjonar dei må gjøre for å bygge alliansar.
Dei greske veljarane er klar over dette, og det kan godt gi Syriza klart fleirtal til å gjennomføre programmet sitt utan å måtte gi konsesjonar til eit parlamentsfleirtal.
Kva meiner du om haldninga til Nytt Demokrati, som speler på «den raude faren» og fryktar kaos om Syriza vinn?Ein må forstå at etter fire år med memorandum, så er ikkje bare høgresida, men au sentrum–venstre – eller det som er igjen av det – ekstremt autoritære formasjonar som står for ein jernnevepolitikk.
Den noverande statsministeren frå Nytt Demokrati, Antonis Samaras, kjem frå den nasjonalistiske fløya i partiet, og han er omgitt av ei gruppe der dei fleste kjem frå det ekstreme høgre. Dette er ein erkekonservativ høgrefløy som speler på djupe antikommunistiske refleksar i delar av det greske folket.
Så regjeringa nyttar ein fryktretorikk, dei har ingen andre argument. Og det er ein del av det autoritære «muskelspelande» synet dei har på politikk. Om Syriza mislukkast, vil framtidsutsiktene for landet vere svært reaksjonære og autoritære.
Kva for område prioriterer Syriza?Det er fire hovudsaker, utan at eg set dei i prioritert rekkefølgje her. Den første saka er hastetiltak for å hanskast med dei mest sjokkerande sidene av katastrofen dei siste åra; gi alle husvære elektrisiteten tilbake, skolemåltid til alle barna, og få på plass igjen eit helsestell som er verdt namnet. Slik stoda er, står ein tredjedel av innbyggarane utanfor helsestellet.
Den andre saka er å avvikle kjernetiltaka frå memoranduma. Det betyr minimumslønna tilbake til der ho var før 2010, og få på plass igjen kollektivavtalar og sosiallovverket som er totalt øydelagt. Det vil opne eit handlingsrom for arbeidarane, og straks føre til forbetringar. Me må au bli kvitt dei absurde eigedomsskattane som staten har tvinga ut av befolkninga i fleire år. Det er ikkje rom for forhandlingar på noko av dette.
Den tredje saka er gjelda – og her må det bli visse forhandlingar. Ein får ikkje orden på Hellas så lenge gjeldsvilkåra frå memorandum-regimet held fram med å køyre landet gjennom kverna.
Kutta i offentlege utgifter og sosiale tiltak har vore blodige, for å frigjøre budsjettoverskot til å betale gjelda. Dette lar seg ikkje gjennomføre. Budsjettoverskotet kan aldri bli nok til å betale gjelda, som har auka mens BNP har gått ned. No er gjelda på 177 prosent av BNP.
Me må finne ei løysing på dette. Syriza vil insistere på ei løysing lik den Tyskland fekk i 1953: det vil seie å slette storparten av gjelda og betale resten på grunnlag av veksten i økonomien.
Kva gjør me om europearane nektar?Igjen er alle val på bordet, men Syriza vil ikkje bøye av og la seg presse på same vis som Anastassiades. Han var president på Kypros våren 2013, frå høgrefløya, då parlamentet på Kypros samrøystes avviste gjeldsplanen frå EU.
Den fjerde saka er å få fart på den øydelagde økonomien, for å handtere den massive arbeidsløysa (26 prosent, og 50 prosent mellom ungdom) Hellas har i dag. Bare offentlege investeringar kan løyse dette. Det er eit svært komplisert spørsmål, men me treng ein omstart på økonomien på ein måte som svarer til sosiale og miljømessige behov, svært forskjellig frå det me har i dag.
Så la oss sjå for oss at vala er over og at Syriza har fått absolutt fleirtal og ikkje treng stole på tvilsame allierte. Eit valskred. Som du veit skreiv Paul Mason eit stykke om kva faremoment Syriza ville møte dei første få vekene etter ei slik hending, og kva for enormt press dei ville bli utsett for, både frå marknaden og frå EU.
For augneblinken er linja til Tsipras å krevje at EU viser korta og satse på at det er nok, at krisa Hellas vil skape i eurosona vil vere nok til at ting blir roa ned. Kva er di oppfatning av denne strategien, og korleis er Syriza budd for dette presset?For det første er det ikkje forstått kor valdeleg det politiske klimaet og valkampen er i Hellas. Det same var tilfellet i 2012. Det er heilt ærleg nærmare ein valkamp i eit latin-amerikansk land enn i Europa.
Heile haldninga og retorikken og debattforma som både regjeringa og media har utvikla, er å framstille Syriza som ei grunnleggande illegitim kraft. Den djupare meininga er: at når Syriza kjem til makta, vil det bli heil apokalyptiske tilstandar – at Hellas vil bli kasta ut frå eurosona, hyllene i butikken vil bli tomme. Dei lagar til og med fotomontasjar med tomme, eller påstått tomme, hyller i Venezuela og Argentina med bodskapen: «Det er dette som vil skje i Hellas».
På ein måte har desse truslane vore nyttige, særleg dei mange erklæringane frå EU-talspersonar siste tida. Alle var svært fiendtlege til Syriza, alle bygd på truslar. Syriza må møte det, dei må stå mot dette. Haldninga i dag er at me ikkje vil endre krava våre, me vil ikkje vatne dei ut.
På andre sida ønsker Syriza å forsikre veljarane om at det er folk og krefter i Europa som er meir opne for forhandlingar og visse konsesjonar. Tsipras skreiv til dømes ein svært uheldig artikkel der han antyda at den italienske og franske regjeringa til ein viss grad var mot kuttpolitikken.
No framhevar dei fråsegner frå tyske sosialdemokratar eller ein artikkel i Bloomberg, der det blir sagt at «Grexit» ikkje vil skje – det er ikkje eit sannsynleg scenario, at ingen tenker på det. Men det viktige er at måten Syriza blir framstilt på i dominerande europeiske media, har endra seg dei siste vekene eller dagane.
Kva betyr denne endringa? Før var linja «Dei er hardbarka venstreorienterte, dei er ein trussel, me må stå mot dei og knuse dei og så vidare». Direkte fiendskap. No er tonen «Dei er faktisk meir fornuftige enn dei høyrest ut, og uansett vil ikkje mykje endre seg.»
Så til sjuande og sist er det slik at same kva du gjør, må du halde fram innafor den eksisterande ramma, og somme speler den snille purken og andre den stygge. Men i røynda er jernburet der framleis, og handlingsrom eksisterer faktisk ikkje.
Eg meiner det moderate synet i partiet er forståeleg til eit visst punkt – ettersom ei meir defensiv linje kanskje kan bli nødvendig i visse tilfelle. Men problemet er at det ikkje førebur folk ute i samfunnet på det som uunngåeleg vil komme om Syriza vinn: at vedtak om å sette ut i livet heile programmet vil vise seg føre til svære konfrontasjonar, både internt og med resten av den europeiske unionen.
Igjen, eg meiner at sjølv i valkampen har venstresida i Syriza ei rolle å spele ved på lojalt vis å vere trufaste mot programmet og så vidare, men legge vekt på det faktum at ting ikkje blir lett, at me må vere budd på alvorlege kampar, og me må legge vekt på dette ut frå situasjonen og veike punkt i fleirtalets standpunkt.
Men Tsipras speler au det kortet innimellom, så det er eit konstant spel å balansere dei ulike motseiingane. Om du ser sakene litt på avstand, ligg motseiingane i situasjonen i seg sjølv, i den forstand at ein vanskeleg kan unngå slike motseiingar slik stoda er.
Me snakkar om ein situasjon der den sosiale mobiliseringa har vore svært lågt ein ganske lang periode, og stoda no er valkamp, ikkje opprør. Maktbalansen internasjonalt er ikkje til fordel for Syriza, trass i utviklinga i Spania nyleg. Totalt i Europa er det klart at ei Syriza-regjering vil bli ganske isolert.
Derfor er denne nølinga med tvitydige svingingar delvis uunngåeleg, så lenge me er klare på det faktum at me står framfor valet mellom konfrontasjon eller å gi opp og overgi seg. Eg ser ingen mellomposisjonar mellom å overgi seg og konfrontasjon.
Gjelda og euroen
La oss ta spørsmålet om gjelda og euroen som er kjerna i splittinga og kjernespørsmål for den radikale venstresida. Dei er delvis tatt opp både av Venstreplattforma i Syriza og av Antarsya. Det er nøkkelspørsmål dei hevdar fleirtalet ikkje behandlar skikkeleg, unngår eller prøver tåkelegge. Kan du seie noko om både den symbolske tyngda og meir konkrete strategiske tyngda om no Syriza vinn valet?Det er mange spørsmål i eitt her. La oss starte på det symbolske planet: Eg trur at når det gjeld ideologisk hegemoni, så har den herskande klassen i Hellas bygd sin dominans på det europeiske prosjektet – ideen om at Hellas kunne bli eit «moderne» land ved å slutte seg til europeisk integrasjon, eit «utvikla vest-europeisk land», og slik endeleg og uomgjengeleg bli med i klubben med dei mest utvikla og framståande i Vest-Europa.
Det er ein seigliva fantasi i Hellas, heilt frå landet vart sjølvstendig, å bli ein fullt ut akseptert del av Vest-Europa. Og det første tiåret etter å ha slutta seg til euroen, såg det ut til at fantasien var blitt verkeleg.
Ein skal sjølvsagt ikkje undervurdere den symbolske krafta i euroen: Her kan ein tenke på analysen Marx gjorde av rolla pengar og valuta speler, og alle symbolske verdiar knytt til det. Det fungerte. Alle veit at Hellas og dei andre landa i EU-periferien – før krisa, før memoranduma – hadde høgast oppslutning om både EU-prosjektet og om felles valuta.
Eg trur det er typisk tenking i underordna land. Sjølvsagt har denne støtta gått dramatisk ned i løpet av krisa, men røyndommen er faktisk meir tvitydig enn det: på eine sida er det mistru til EU fordi dei kom med memoranduma og troika-styret.
På den andre sida ser det ut til at folk i ein slags desperasjon klyngar seg til restane av tidlegare symbolsk status. Innimellom er dei endå meir desperate over å miste statusen, eller antatt status, som fulle medlemmer av «klubben» av Europas mest avanserte land. Sunn fornuft har det ikkje lett.
Om politiske strategiar: Retningar i Syriza, spesielt dei som har ein viss eurokommunistisk bakgrunn (og i mindre grad dei som har aktivistbakgrunn) uttrykker sterk støtte til sjølve det europeiske prosjektet.
Motsett, dei med bakgrunn til venstre for KKE (som Venstreretninga) er tradisjonelt meir fiendtlege til EU-integrasjonen, og har heilt frå starten av krisa hatt ei meir negativ haldning til euroen og heile strategien, og EU som institusjon eller samling av institusjonar.
Men ikkje frå eit venstrenasjonalistisk perspektiv?Eg trur det er feil å seie at dei som har bakgrunn frå KKE er venstrenasjonalistar. Det finst ein tradisjon med venstrepatriotisme, sterkt knytt til den anti-fascistiske rørsla. Men om du til dømes tar konflikten med Makedonia eller forholdet til Tyrkia, då er KKE og folka som kjem frå KKE-verda ekstremt milde i Tyrkia-spørsmålet. Eller om du tar Makedonia, der var KKE det einaste partiet som ikkje var med i den såkalla nasjonale konsensusen tidleg på 1990-talet som ikkje ville godkjenne nasjonalt sjølvstende for Makedonia.
I Syriza utvikla Venstreplattforma ein prinsipiell kritikk av EU, og ser at Hellas som del av eurosona er ein del av kjerna i problemet. Om ein ikkje er klar til å bryte med eurosona, om det står att som einaste val i ei Kypros-liknande utpressing, då har du på forhand bunde hender og føter.
Fleirtalet i Syriza gjekk sterkt mot det synet, og argumenterte på ein måte som overflatisk ser svært venstre ut, som å seie at ei slik haldning fører tilbake til nasjonale løysingar. Dei kritiserer ikkje bare mangel på internasjonalisme, men au mangel på anti-kapitalisme, fordi dei seier det underliggande her er å vende tilbake til nasjonalistisk kapitalisme. Svært på linje med det resten av den radikale venstresida i Europa sa.
Påverka av Antonio Negri eller liknande standpunkt?Når det gjeld fleirtalet i Syriza trur eg ikkje det er Negri. Negri kan ha spelt ei rolle i den meir aktivistiske fløya, men når det gjeld fleirtalet, trur eg Die Linke og Rosa Luxemburg-stiftinga har spelt ei nøkkelrolle. Dei er viktige i å tåkelegge mange område, som indre reformer i EU, å forstå krisa, og når dei seier måten å komme ut av krisa på i kjerna dreier seg om omfordeling.
Bak dette ligg ideen om at me må endre maktbalansen direkte på EU-nivå, unngå alle einsidige tiltak på nasjonalt nivå. Alle andre strategiar vil gi tilbakeslag fordi dei bygger på nostalgi for den gamle nasjonal-staten og så vidare. Slik gjekk debatten. Euroen blei eit punkt som splitta.
Det andre spørsmålet som er minst like viktig, er gjelda. Her er ikkje geometrien eller grunnlaget for debatten den same. Somme av folka som er mot å bryte med euroen, er for ei radikal haldning til gjelda. Dei ser klart for seg at det kan bli uunngåeleg å la vere å betale gjelda, eller i det minste at ein må vurdere det som våpen i forhandlingane rundt restrukturering av den greske gjelda.
Haldninga til fleirtalet i Syriza er likevel at du kan skilje dei to spørsmåla, og starte diskusjonen rundt gjelda. Fordi brot med innstrammingane og memoranduma er ufråvikelege, er ein etter denne logikken i ein motsett utpressingssituasjon, den svake mot den sterke. Du bryt einsidig med innstramminga, og derfor har Merkel og kompani ikkje anna val enn å godta ei positiv omstrukturering av gjelda, til fordel for debitoren.
Eg meiner dette blir ein form for sirkelargumentasjon. Det verkelege spørsmålet er: Alle er samde om at brot med innstramminga og å handle einsidig mot memoranduma er einaste vegen ut av stoda i dag. Og her vil me ha støtte frå fleirtalet i Hellas, så det er eit avgjørande vilkår.
Så er spørsmålet om det kan skje innafor ramma av euroen eller ikkje? Eg trur det framleis er eit opent spørsmål, og bare praktisk erfaring vil gi eit gyldig svar.
Mi meining, og meininga til Venstreplattforma, er at desse spørsmåla ikkje kan løysast utan å drøfte eurospørsmålet. Spørsmålet om gjeld og memorandum er lakmustesten på politikken til fleirtalet i Syriza.
Veken drakme eller euro?
På andre sida blei haldninga til KKE svært raskt, nesten straks: «Dette er ein falsk debatt, me bryr oss ikkje om valutaen.» Det offisielle slagordet er «Verken euro eller drakme; innanfor kapitalismen er det likegyldig om me er for eller mot EU». Dei seier at dei som er for å bryte med euroen er endå farlegare fiendar, fordi det er å avleie kampen frå dei verkelege måla i klassekampen, og så vidare.
Verken drakme eller euro, men rubel og internasjonal sosialisme!
Vel, du kan fjerne rubelen frå likninga no, men ja, ein slags mytisk arbeidarmakt. Det blir gjort til ei slags umiddelbar demarkasjonslinje mellom reformistar og revolusjonære, som fullstendig undervurderer
a) maktbalansen i det greske samfunnet og stillinga til den reelle radikale venstresida, og
b) blandar strategiske mål med delmål og krav.
Og denne ultimatismen, som set dette spørsmålet som ein føresetnad for alle slags radikale eller felles eller samlande politiske standpunkt, er blankt avvist i stoda i dag. Den avgjørande testen vil komme svært raskt. Me får vite om det er mauleg å bryte med kuttpolitikken og bli innafor eurosona. Så langt tyder alt på at det ikkje er mauleg.
Det er denne typen utpressing både Irland og Kypros har vore utsette for nyleg, som europeiske regjeringar bruker i dag når dei seier «OK, kanskje grexit kan unngåast om de blir innafor dagens rammer. Kanskje de ikkje er så farlege som de prøver vere, derfor vil de raskt gå inn på sporet andre venstreregjeringar har følgt dei siste åra, i ulike europeiske land, der Frankrike var først».
Så eg trur Venstreplattforma vil bli reinvaska av det som kjem og som me står framfor, men rette måten å ta opp dette spørsmålet på er ikkje å sjå euroen som eit vilkår, men også blankt avvise ideen om at me skal godta offer eller konsesjonar for å bli i eurosona.
Men reduserer ikkje det på eit vis skillet mellom fleirtalet og Venstreplattforma i dette spørsmålet til eit skinnval? Splittelsen ser ikkje ut til å vere så viktig, og heng mykje på offentlege erklæringar, som delvis er skodespel: bløffe, avvise og stemple Merkel og kompani som bløffmakarar. Det ser ikkje særleg reelt ut.
Eg trur det er langt meir reelt enn du meiner.
På papiret kan du sette opp den slags kompromiss: «Me står fast på euroen», «Alle val er på bordet, men me vil ikkje gå ut av eurosona», og det er denne typen formuleringar du finn i alle nøkkeldokument frå partiet. Men slike kompromiss er ikkje stabile, og hendingane sjølv har vist det.
På eine sida er standpunktet «me skal halde fast på euroen», og på andre sida «me må vere budde på alle typar initiativ og mål». Det konkrete resultatet er at Syriza ikkje er budd. Det finst ingen plan B. Partiet er ikkje gjort klar, ikkje det greske samfunnet, ikkje folket. Og det blir framleis brukt til å presse det greske folket, og vil utan tvil bli brukt til å presse ei Syriza-styrt regjering.
For å gjøre det klart: Me snakkar om utgang eller potensiell utgang frå eurosona, ikkje EU? Ingen i Syriza gjør framlegg om å gå ut av EU?Ikkje heilt sant. I det minst er Venstreretninga fiendtlege til EU.
Men kan ein sjå føre seg Hellas bli i EU etter å ha gått ut av eurosona?Ja, men det reiser spørsmål om dei europeiske traktatane, og i kva grad dei passar saman med alternative løysingar. Frå det perspektivet kan du seie at standpunktet til Venstrefronten i Frankrike, i det minste på papiret, om å vere ulydige mot traktatane, er relevant her. Bortsett frå at me har sett i vala nyleg at det stod i programmet og på papiret, har det aldri vore tatt opp offentleg og utvikla og forsvart.
Debatten i Hellas er meir avansert fordi dette har blitt reelle spørsmål i den offentlege debatten, og ikkje bare blant snevre grupper av intellektuelle eller aktivistar. Og eg meiner det er verdfulle lærdommar den breie venstresida i Europa kan trekke ut av den.
Nato
Korleis kjem Nato-spørsmålet inn her?Eg trur Nato-motstand framleis ligg i ryggmargen hos folk på den radikale venstresida i Hellas. Men etter at krisa opna seg, har motstand mot troikastyret stått over alt anna. Det er til og med slik at sjølv USA med Obama blir vurdert som meir velvillig enn Merkels Tyskland.
Eg trur det er delar av Syriza som kanskje ser USA som eit motvekt til eit Merkel-dominert EU. Eg delar ikkje den oppfatninga, og eg trur det blir dyrekjøpte politiske val. Grekarar som hevdar slike standpunkt, er tilbøyelege til å støtte den utanrikspolitikken dagens regjering og politiske elite står for, nemleg ein allianse med Israel der ein prøver bruke Israel som eit kort i forholdet til Tyrkia, og slik snu den tradisjonelle aksen eller alliansen mellom Hellas og den arabiske verda, eller i det minste delar av ho.
Eg er grunnleggande usamd i dette, men ein må forstå at oppfatninga er at hovudmotsetninga er innanfor Europa og med Tyskland, då har det på eit vis erstatta spørsmålet om USA-imperialismen.
Å gå ut av Nato er ikkje ein del av programmet?Det er også eit diskusjonstema i Syriza. Venstreplattforma er sterkt for einsidig utmelding av Nato, men ordbruken som dominerer innanfor den radikale venstresida er «oppløysing av Nato». Det er som med gjelda. Me vil forhandle om gjelda, men kva skjer om motparten er ueinig i forslaga dine? Kva betyr «oppløysing» av Nato? Det veit eg verkeleg ikkje.
Men eg er samd i at det ikkje er den viktigaste oppgava til den greske regjeringa. Du kan ikkje kjempe på alle frontar samtidig. Og hovudkampen no er sjølvsagt mot troikaen og dei herskande innanfor EU.
Kanskje tar eg feil, men eg får inntrykk av at Venstreplattforma, i det minste den siste teksten frå Heiner Flassbeck og Lapavitsas snakkar om å avskrive delar av gjelda, og ser ut til å tone ned borgarkontroll med gjelda. Det var i vinden med Attac og prosessen i Ecuador, som ein deltakande prosess der folket kunne gå inn i rekneskapen til staten og undersøke korrupsjon og feilfordeling, og legge til rette for folkets eigen kontroll med statsfinansane.
Det ser ikkje akkurat ut til å vere sentralt her. Det blir ikkje sett som ein spesifikk politisk masseprosess. Er det rett?Det er mange spørsmål her. Innsikt i og kontroll med gjelda var eit av krava som vart vedtatt på kongressen til Syriza, og på plass i sluttdokumentet. Men det er eit av krava det er blitt tyst om frå majoriteten si side.
Det som gir meir grunn til uro, er at sjølv om det var ei byrjande kampanje på dette spørsmålet dei to første kriseåra, stilna slike krav kraftig, og det ser ikkje ut til å vere eit viktig spørsmål i den offentlege debatten.
Lapavitsas har lagt stor vekt på spørsmålet i det han har skrive. Når han skriv saman med Flassbeck, må han stå meir på ei konsensuslinje, visse emner blir sett til sides, blant dei er dette. Dette er eit av problema som på positiv måte kan og bør køyrast i ei skikkeleg internasjonal kampanje, ettersom det er eit hovudtema som mange ulike krefter kan samlast om.
Men det kan ikkje bli seriøse diskusjonar om gjelda utan at ein stiller spørsmålet «Kva vil de gjøre om motparten seier ‘nei’?» Mange av debattane sidan 2012 har ein tendens til å tilsløre spørsmålet ved å gå ut frå at den andre sida uunngåeleg må gi konsesjonar. Det er ganske enkelt ikkje tilfelle.
Kva slags samfunn vil Hellas vere i juli 2015
Tenk at det er juli 2015. Syriza har vunne valet, Venstreplattformas politikk er gjennomført, med grexit frå euroen, memoranduma er avvist og i det minste delar av banksystemet er nasjonalisert, det er slutt på privatiseringar og så vidare. Kva slags samfunn vil Hellas vere i juli 2015?Me veit alle at sosialisme i eit land ikkje vil gå. I kva grad vil eit venstresosialdemokrati i eit fattig, tilbakeståande europeisk land vere i stand til å endre ting, utan tilgang til internasjonale lån, og utestengd frå eurosona?
For det første ville det då etter ditt bilete vere starten på gresk betalingsnekt. Fordi det er til sommaren svære summar skal betalast av på gjelda, og med gresk betalingsnekt og etterfølgjande utgang eller utkasting frå eurosona, er det ei lang rekke vanskar ein må handtere.
Men alle samfunnsendringar opp til i dag har skjedd med ei fiendtleg innstilt omverd. Og her er vurderinga av tid og stund heilt avgjørande. Politikk dreier seg i kjerna om å gripe inn i tida og bytte ut den herskande makta med noko nytt. Sjølvsagt er sosialisme i eitt land strategisk ikkje mauleg. Og samfunnsendringar kan bare skje i Europa om ein får ei utvikling bygd rundt dette.
Så mitt svar er som følgjer: Det blir sjølvsagt hardt for Hellas, men handterbart om måla regjeringa og politikarane har sett seg får sterk støtte frå samfunnet og folket.
Ei venstreorientert regjering som tar Hellas den vegen, vil vekke ei enorm bølgje av støtte frå store delar av opinionen i Europa, og aktivisere den radikale venstresida i desse landa til eit nivå me ikkje kan tenke oss i dag, med grunnlag for at dei kan bli sterke maktfaktorar i eige land.
Spania er den mest openbare kandidaten der ein kan få eit gresk-liknande scenario, men eg trur at sjølv om det ser usannsynleg ut i dag, så er Frankrike ei potensiell svak lenke i EU, om vinden frå sør blir sterk nok.
Me har erfaringar frå eit land som er kapitalistisk som Hellas, med eit kapitalistisk borgarskap, med radikale reformistar eller jamvel revolusjonære i regjering, og som samtidig kan dra fordel av oljereservar, og som til ein viss grad har kunna dra fordel av støtte frå resten av kontinentet, med velvillige eller til og med pro-Chavez-regjeringar.
Stoda i Hellas er mykje verre enn for den bolivariske revolusjonen – færre fordelar og mindre internasjonal støtte. Og det står ikkje så bra til i Venezuela i dag. Så kva for reservar finst som kan føre til at det vil gå betre i Hellas?For det første har det venezuelanske eksperimentet for å endre samfunnet vart i femten år. Venezuela hadde ikkje sterke venstreradikale tradisjonar, ingen kamptradisjonar lik dei i Hellas eller resten av Latin-Amerika. Venezuela vart sett på som eit Dubai eller emirat. Bare les Los pasos perdidos (Tapte steg), ein roman av Alejo Carpentier5, då ser du samfunnsendringar som skjer over ein uvanleg kort tidsperiode, då eit tilbakeståande land raskt blir noko som Saudi-Arabia eller emirata.
Politisk, sosialt og økonomisk er Hellas eit langt meir avansert kapitalistisk samfunn enn Venezuela: samfunnsstruktur, politiske tradisjonar, grunnlova, samansettinga av klassar og sosiale krefter er mykje nærmare eit gjennomsnittleg europeisk land.
Men med eit stort småborgarskap …Ok, eit stort småborgarskap, men ikkje noko nært Venezuela, der uformell sektor representerer rundt 50 prosent av befolkninga, spesielt etter dei nyliberale reformene. På toppen av det var oljereservane eit mektig våpen, men dei hindra au alle endringar av økonomien i Venezuela. Så det er eit tviegga sverd.
Derfor er synet mitt på Hellas:
a) Om me får ein periode på femten år utan kvalitative framgangar, men med sosiale endringar, då er det flott;
b) Hellas høyrer sjølvsagt til periferien, men sentrums indre periferi, det betyr at det destabiliserande potensialet eit gresk eksperiment kan ha på det kapitalistiske systemet kanskje er større enn Venezuela;
c) Den samla politiske erfaringa til sosiale og politiske krefter i Hellas – og eg ønsker ikkje å nedvurdere det enormt viktige som har skjedd i Venezuela – kan bare ikkje samanliknast.
Hellas har rike tradisjonar med politisk kamp. Det som skil solidaritet med Hellas frå tidlegare solidaritetsarbeid, er at det i dag ikkje dreier seg om land som geografisk er langt borte og svært ulike i samfunnsstruktur og utviklingsnivå.
Hellas i periferien?Hellas er periferi om du vil, men periferi i Europa. Dei politiske prosessane i Hellas kan ekspandere på ein heilt anna måte og meir direkte her enn i Latin-Amerika, fordi den greske krisa er ein del av ei større krise i den europeiske kapitalismen. Og Europa er trass i den posisjonen det har – langt unna det den ein gong var – framleis eit av hovudsentra i det kapitalistiske verdssystemet.
Kva med indre opposisjon? Kor truleg er eit chilensk scenario om presset frå EU ikkje er tilstrekkeleg?Eg har lese mykje om Chile i det siste, mellom anna den fantastiske boka til Franck Gaudichaud6 om arbeidarkamp og sosial kamp i Folkefront-perioden.
Den store skilnaden mellom Hellas og Chile er at i Chile hadde me ein svært aktiv arbeidarklasse og sterke sosialistiske og kommunistiske parti med rot i massane. Det har me ikkje i Hellas, og Syriza er ikkje eit masseparti knytt til arbeidarklassen og folk på landsbygda slik stoda var til partia i Folkefronten og ytre venstre i Chile den gongen.
På andre sida er motstandarane like rovlystne. Så for å kvele ei venstreorientert regjering i Hellas er økonomisk sabotasje sjølvsagt mauleg. Eit anna val kan vere ein spenningsstrategi. Det må takast alvorleg.
Hovudfaren kjem ikkje frå hæren. Hendingar nyleg har vist at så langt finst det ikkje nettverk i hæren som kan mobilisere raskt til ein slags kuppsituasjon. På den andre sida er det tydelege nettverk av den typen i politiet, i delar av rettsapparatet og det me kan kalle «den djupe staten».
Gyllent Daggry viste det. Me må ikkje gløyme at då leiinga i Gyllent Daggry vart arresterte, vart to toppfigurar i det greske politiet og ein frå gresk etterretning arresterte på grunn av banda dei hadde til organisasjonen.
Så eg trur det vil vere hovudtrusselen for Syriza. Det og media. Greske media er som venezuelanske media. Retorikken dei bruker – den uvanlege aggresjonen mot Syriza – den verbale og symbolske valden dei tar i bruk, ryddar grunnen for noko meir konkret og valdeleg.
Kan du seie noko om mauleg negativ dialektikk mellom på eine sida desse kreftene i statsapparatet og anarkistane eller autonomistane eller desse ultra-venstreelementa – oppfatninga om at motstand frå utanomparlamentariske krefter, sårbare for provo-katørar med vidare, kan bli brukt for å styrke politiet og provosere fram hendingar dei kan dra nytte av?Sjølvsagt kan ein ikkje sjå bort frå det, fordi det vil vere hendingar som er lite opne, men eg reknar anarkistmiljøet i Hellas som ei viktig retning i Hellas. Dei representerer ein bestemt gruppe, nemleg ungdommen. Rørsla er sett saman av svært ulike delar, mange uutvikla, og det er vanskeleg å snakke om retningar, tendensar med vidare.
Men ein viktig del av miljøet er ganske positive til Syriza. Partiet har tatt svært gode standpunkt mot ein autoritær stat, og har ofte forsvart anarkistar og andre som er arresterte. Det har forsvart rettane til folk som er tiltalte etter samanstøytar med politiet og så vidare.
Eit Nettverk for sosiale og politiske rettar står nært partiet, og er svært aktive som forsvarar av folk som er forfølgde av politiet, medrekna den væpna 17. november-gruppa, eller anarkistar som driv bygerilja-liknande aktivitetar. Mange frå partiet har vitna i retten til fordel for dei tiltalte i slike saker.
Det betyr at i det minste dei mest politisk bevisste (men svært viktige) delane av anarkistmiljøet har ei positiv haldning til Syriza. Det som skjedde med Nikos Romanos7, er også talande. Syria hadde ei klar og svært positiv haldning – Tsipras greip sjølv inn for at sveltestreiken skulle ende godt. Slike kampar må vinnast politisk, og me må finne måtar å jobbe politisk inn mot delar av dette miljøet.
Kvinner i Syriza?
Alle namn til no trur eg har vore menn. Kva slags kvinnepolitikk har Syriza?Den politiske kulturen i Syriza er den som er minst macho etter gresk standard. Det er den politiske retninga som historisk har mest band til feminist- og LGBT-rørsler, og blir jamt hetsa for å vere homoparti på grunn av at dei forsvarer minoritetar.
Det finst eit par sterke kvinner, kanskje den mest prominente er Zoe Konstantopoulou, ein framståande advokat som eg trur får ei rolle i framtidige regjeringar på rettsområdet, og som høgresida angrip på svært sexistisk vis. Ho er svært karismatisk.
Så er det Nadia Valavani, historisk frå kampen mot diktaturet, ungkommunist den gongen, og svært aktiv i utanrikspolitiske saker i dag. Eller Rena Dourou, som er valt til prefekt i Attica-regionen. Parlamentsgruppa til Syriza har utan samanlikning den beste kjønnsbalansen, og eg trur det vil halde fram i det nye parlamentet.
Men det er eit stort kjønnsgap, og mykje trengst å bli gjort. Alle organ i Syriza har ei minstekvote. I sentralkomiteen 35 til 40 prosent. Eg trur det er sterk vilje for å få tilnærma kjønnsbalanse blant listekandidatane til valet. Det er spørsmål partiet er opptatt av heile tida.
No er det eit gap mellom det og resultatet i form av dei som faktisk bli valde, men eg vil streke under at Syriza som politisk kultur – på kjønnsspørsmål, minoritetsspørsmål, LGBT-rettar – står for noko særskild, står for noko heilt anna enn resten av gresk politikk.
Om internasjonal solidaritet: mykje vil avhenge av i kva grad Syriza kan sleppe til utanfor dei vanlege kanalane. Kva form kan det få konkret når radikale venstrekrefter ikkje har statsmakt i Europa for tida? Og kva – utover å drive klassekamp, og utanfor Europa, i USA der Jacobin held til – er det mauleg å skape når me snakkar solidaritet?Tri ting er viktige her. Det første er solidaritet på aktivistnivå. Med ei hypotetisk Syriza-regjering etter 25. januar er det nødvendig med ei brei solidaritetsrørsle for å bryte isolasjonen til Syriza, og for å hindre så mange som råd av europeiske regjeringar frå utpressing av Hellas. Me treng støtte på svært konkrete saker som gjelda, brot med kuttpolitikken og så vidare. Det er ei side av det.
Altså noko nær Bourdieus ide om ei europeisk samling av sosiale rørsler?Eg kjem til det. Det andre nivået er at det er livsviktig å bryte den politiske isolasjonen, så den beste solidariteten med Hellas er å få politisk framgang i det eigne landet og endre maktbalansen der. Det er sjølvsagt mange, og truleg for mange, forventningar til Hellas her, men utan det kan du ikkje mobilisere og du kan ikkje fange hjertet og hjernen til folk.
Så det er ein nødvendig del for å kunne løyse ut verkelege politiske framgangar. Framveksten av Podemos er det beste nye som kunne skje for Syriza. Bare det faktum at det politiske landskapet i Spania endrar seg raskt, og opnar opp for noko liknande det som skjer i Hellas på relativt kort tid, er som eit friskt vindpust for oss.
Ein tredje ting er at me treng politiske verktøy på internasjonalt nivå, der er eg einig med deg. Me har det europeiske venstrepartiet, me har kampanjar eller paraplystrukturar som Alter Summit, me har restane av sosiale fora. Det er sjølvsagt betre enn ingenting, men ikkje nok, langt frå det som trengst i situasjonen no.
Det me treng er ein slags ny internasjonale, eit noko meir handfast internasjonalt nettverk. Utan å bli stormannsgal, eller hellenosentrisk, trur eg at med ei Syriza-regjering så kan Athen bli sentrum for politiske prosessar på europeisk og internasjonalt nivå. Med ei Syriza-regjering er det behov for ei stor politisk samling i Athen – ikkje bare for å støtte Syriza, men for seriøse diskusjonar, og for å skape nye og andre politiske verktøy enn dei me har, som ikkje er mykje.
Og bygge Syriza som internasjonalt parti? I augneblinken ser det ut til internasjonale avdelingar blir drive av den greske diasporaen.Eg ser ikkje Syriza som ein modell som passar alle. Partiet har avdelingar utanlands fordi Hellas har ein relativt stor diaspora. Dei kan spele ei rolle her og der, men det som er nødvendig er å samle dei fragmenterte venstrekreftene i kvart enkelt land og skape framgang i strategiske og programmatiske spørsmål.
Det siste spørsmålet er meir teoretisk. Me lever i merkelege tider der mange av dei radikale tankane og teoriane me har lest og diskutert i årevis – for det meste abstrakte debattar, i bøker og tidsskrift – blir ei levande kraft.
Me hadde ein periode då ideane til Negri og Holloway vart ei levande kraft (anti-globaliseringsrørsla), og me kan vurdere om det var ein suksess eller mislykka. No lever me i ein periode der me har to store politiske krefter i sørlege Europa, som me grovt sagt kan seie samsvarer med spesifikke modellar: ein Laciau-modell i Spania, og ein Poulantzas-modell i Hellas.
Først av alt, er du einig, og kva kan seiast om ein slik situasjon? For det andre, kva kan du seie om politiske formasjonar på grunnlag av ideane til Poulantzas og Laclau?8 Og finst det ein tredje modell?Eg er samd – det er så avgjort slik. Meir personleg kan eg seie at eg dei siste fire åra har lese oppatt mykje av det som frå starten danna grunnlaget for mi politiske tenking, Gramsci og Poulantzas.
Eg les mykje av Gramsci for å forstå det spesifikke ved krisa i Hellas, og måten den økonomiske krisa har utvikla seg til ei fullskala politisk eller «organisk» krise for å bruke Gramscis uttrykk. Vidare den rolla det politiske nivået har i å gripe inn i det som frå starten såg svært opent ut, men au svært kaotisk. Det var også nyttig å vurdere skilnader mellom stoda i Hellas og den typiske «krig mellom posisjonar»-måten til Gramsci.
På eine sida ser me standpunkta til Gramsci-Poulantzas stadfesta, om å få makta gjennom val, men samordne det med sosial mobilisering, og bryte med tanken om dobbel makt som eit opprørsåtak på staten utanfrå – staten må overtakast frå innsida og frå utsida, ovanfrå og nedanfrå.
På andre sida er det som manglar i den tradisjonelle «krigen mellom posisjonar», at me ikkje har sterke posisjonar i Gramscis meining, sterke og stabile organisasjonar for underklassane som kan føre langvarige konfrontasjonar. Fagrørsla er svært svak i Hellas, og er desorganisert av krisa. Dei politiske partia til venstresida, medrekna Syriza, kan ikkje samanliknast med masseorganisasjonane til arbeidarrørsla i det førre hundreåret. Så me har ikkje desse sterke organiserte blokkene som me kan utvikle og bygge mothegemoni gjennom.
Men stoda er langt meir labil når det gjeld sosiale konfrontasjonar. Me har hatt store eksplosjonar, på grensa til opprørsliknande situasjonar, spesielt mellom juni og oktober i 2011. Men dei som håpte på ein slags gresk Tahrir-situasjon, forstod svært raskt at ting ikkje ville gå føre seg på den måten. Politikk og også val var framleis svært strategiske nivå. Det er sjølvsagt grunnen til at ideen om ei anti-kuttregjering frå Syriza faktisk fenga.
Men eg har au lese mykje Poulantzas, særleg nyare ting, ikkje bare om strategiske spørsmål om «den demokratiske vegen til sosialisme», men au for å forstå risikoen i Syrizas partiform og meir spesifikt om å unngå at Syriza blir «statifisert». Risikoen med ein slik strategi er at ein før ein får makta, eller straks etterpå, blir absorbert av staten. Og me veit sjølvsagt at staten ikkje er nøytral, at han reproduserer kapitalistiske maktrelasjonar og så vidare.
Så eg har lese mykje av dette for å forstå situasjonen strategisk. Og eg har kombinert denne lesinga med Daniel Bensaïds9 tekstar om behovet for strategisk nytenking på venstresida.
Spørsmålet du reiser er verkeleg relevant, fordi stoda i Spania liknar mykje på den i Hellas. For å sitere Bensaïd har spanjolane forstått at indignados ikkje var tilstrekkeleg, og at det var ein «sosial illusjon» å tru ein kunne endre situasjonen bare gjennom indignados-rørsla. På andre sida er Podemos verkeleg noko heilt unikt: svært sjølvbevisste populistar som bygger på Laclaus tankar.
Mi oppfatning av det er at sjølv om Laclaus tankar i tid kom etter Poulantzas’ – dei kom på ei tid då spørsmåla som vart reist hadde dreidd bort frå overgangen til sosialisme og spørsmålet om å gripe statsmakta som Poulantzas hadde tatt opp. Derfor meiner eg Poulantzas ligg foran Laclau.
Med det meiner eg ganske enkelt at problema Podemos vil møte som parti, startar først no. Som organisasjon, som ein type intervensjon og strategi, på politisk nivå, programmessig, i partiet, i tilhøvet til staten, til internasjonale realitetar, alt: Dei har så vidt starta. Så på ein måte, står alvoret – og plagene – framfor dei.
Mi oppfatning er at dei må gå vidare enn Laclau for å møte desse oppgavene. Og for å vere litt mindre optimistisk, om Syriza mislykkast, og viser seg ikkje vere i stand til å tåle presset, er eg ikkje optimist når det gjeld sjansane for at noko mindre strukturert (som Podemos) skal stå mot denne typen press.
Notar:
- KP(Interior): eurokommunistar. «Interior spiller på at de betrakta seg som det kommunistpartiet som bygde på gresk grunn, mens KKE ble kalt «Exterior» og pekte på at de fulgte utenlandske krefter, det vil si Moskva. (Arnljot Ask.)
- Klientelisme: forhold mellom politikarar og grupper av veljarar, der politiske leiarar utnytter sine politiske verv og fordeler goder til eigne tilhengarar og slik skaffar seg lojale maktbasar. (Wikipedia.)
- Den internasjonale marxist-tendensen er trotskistisk, og Alan Woods er medlem her. (Wikipedia.)
- Folkefronten i Frankrike hadde regjeringsmakt i landet i tri korte periodar på 1930-talet. (Wikipedia.)
- Alejo Carpentier (1904–1980): cubansk forfattar og musikar. (Wikipedia.)
- Franck Gaudichaud: Fransk samfunnsvitar som har skrive mange bøker om Latin-Amerika. (http://www.internationalviewpoint.org/spip.php?auteur732)
- Nikos Romanos (1993– ): såg barndomsvennen bli drepen av politiet i 2008. I 2013 vart han arrestert saman med to andre for bankran. Dei vart mishandla og fengsla av politiet, som leverte ut retusjerte bilete av dei til media. Dei vart tiltalt og dømd for væpna ran, sjølv om vitner i retten sa dei ikkje brukte våpna nettopp på grunn av gisla. I fengselet gjekk Romanos til sveltestreik då styresmaktene nekta han å studere på universitetet. (http://roarmag.org/2014/12/nikos-romanos-hunger-strike-victory/)
- Nicos Poulantzas (1936–1979): gresk-fransk marxist som utvikla seg frå leninist til eurokommunist. Han såg ikkje staten som eit verktøy for kapitalistane, men eit apparat som sikrar kapitalismen. (Wikipedia.) Ernesto Laclau (1935–2014): argentinsk teoretikar ofte kalla post-marxist. Han og likesinna forkasta det dei kalla marxistisk økonomisk determinisme, og det at klassekampen var den einaste avgjørande motseiinga i samfunnet. Det var eit mangfald av motseiingar, og dei la fram det dei kalla eit «radikalt og pluralistisk demokrati». (Wikipedia.)
- Daniel Bensaïd (1946–2010): filosof og leiar av den franske trotskistrørsla. Under opprøret i 1968 var han student og ein av frontfigurane. Han såg spørsmålet om revolusjon eller reform som ei falsk motseiing, og gjekk inn for å danne det han kalla «breie parti». (Wikipedia.)