Utopi og raseri (debatt)
Av Gudrun Kløve Juuhl
Eg er glad for at åtaket mitt på Kjersti Ericsson har sett i gang eit ordskiftet om den kvinnepolitiske praksisen i og kring partiet Raudt, og om den kvinnepolitiske arven frå ml-rørsla.
Det største mysteriet for meg då eg las teksten «Mary Wollstonecrafts dilemma» (Rødt! 1/07) av Kjersti Ericsson, var korleis ho kunne velja noko so tungt av kristen kvinneleg nestekjærleikssymbolikk som ein institusjon for pleietrengande som symbol på den kommunistiske utopien. Det forundra
meg, saman med vekta på å ikkje «einsidig gå for ein likskapsfeminisme eller ein forskjellsfeminisme». Det forundra meg sidan det når det gjeld feminisme fyrst og fremst må sjåast som ein kritikk av ein «einsidig likskapsfeminisme», den delen av kvinnerørsla som arbeider for fullt samfunnsborgarskap og fridom for kvinner, sidan dei som ville gå for ein einsidig forskjellsfeminisme i norsk ålmente i hovudsak er KrF, som i liten grad vert sett som feministisk.
Det ser for meg ut som om Ericsson med denne teksten vil oppvurdera det tradisjonelt kvinnelege å yta omsorg og å lyda til andre sine behov som eigenskapar som trengst «etter revolusjonen». Det er eit godt poeng, men som feministisk identitetsbygging har teksten alvorlege problem, sidan han ikkje bidreg til å skapa ein identitet som kvinne som kan gjera opprør, men til å skapa ein identitet som kvinne som driv med kvinneting, veldig verdifulle kvinneting: omsorg og å lyda og føla seg fram til andre sine behov. Det er problematisk om det er dette biletet av kvinner som rår i ei revolusjonær rørsle, då vert det ikkje akkurat ei revolusjonær rørsle i kampen for kvinners fridom.
For å forstå dette mysteriet betre gjekk eg attende 20 år og las kanoniserte Søstre, kamerater! som kom ut i 1987. Det eg fann der var noko anna enn Ericsson 2007, sjølv om det òg er mykje som er sams. Det som utgjer sambandet mellom Ericsson 1987 og 2007, er premisset om den kvinnelege kjærleiken eller omsorgsevna, medan det som utgjer skilnaden er fokuset i 1987 på raseriet til dei undertrykte kvinnene og trua på eit snarleg globalt kvinneopprør, noko som er borte i «Mary Wollstonecrafts dilemma». Ein kan jo spekulera på kvifor det er borte, om det er av di det ikkje finst noko kvinneraseri lenger, eller om det er av di det har mindre plass hjå Ericsson.
Om Søstre, kamerater!
No kjem eg ikkje til å yta boka full rettferd, sidan boka i stor grad er ein økonomisk analyse av kvinners plass under kapitalismen, eg fokuserer her på andre sider ved den kvinnepolitiske ideologien som vert presentert, fyrst og fremst på det ein kan kalla sjølve synet på kvinna.
Søstre, kamerater! vart skriven i 1987, medan Ericsson var leiar i AKP. Baksideteksten skildrar prosjektet til boka:
«Det økonomiske systemet som dominerer verden i dag, kapitalismen og imperialismen, er en ulykke for kvinnene. Det suger arbeid og livskraft ut av dem, det binder dem fast i en maktløs posisjon, og det forkrøbler dem som mennesker. Kvinnekampen er en voldsom kraft i kampen for å styrte det nåværende systemet og skape noe nytt og betre. Det er viktig for alle som ønsker å «redde vår jord» – både kvinner og menn – å skjønne dette. Det er viktig å forstå at vi må slåss, og hvordan vi må slåss».
Det som opnar boka og slår an tonen, er diktet «By oss ikkje noe smått» av Kjersti Ericsson sjølv. Diktet fokuserer på den årtusenlange kvinneundertrykkinga, så på den kvinnelege kjærleiken:
…
den aldri gjengjeldte
som fikk det for trangt
i en manns bryst
nå gir vi den til hverandre
og til denne jorda
med menneskene som bor her
svarte, hvite, gule, brune
til reinkalvene
ubeskyttet under våryret
til havet som puster så tungt
og til navnløse, usette blomster
djupt i indianernes jungel.
Og det kvinnelege, til no oppdemte raseriet:
Søstre, kamerater, kvinner
nå flør sinnet vårt
flør og flør
opp frå det innerste mørket i oss
river med seg den glødende asken
fra alle bålene
river med seg slagene, skrikene
støvletrampene mot hjertet
de utbrukte, ulevde livene uten tall
som det ikke finnes trøst for.
Det er ei medrivande blanding av kjærleik og sinne som kjem fram i diktet (sjølv om det kanskje ikkje talar like sterkt til alle generasjonar kvinner). Kjærleiksoverskotet/kjærleiksevna og raseriet framstår her som noko felleskvinneleg, noko som knyter saman kvinnene i verda og leier til opprør.
Samstundes står diktet i ein viss motsetnad til innleiinga i boka, der me vart tekne med til streik i tinngruvene i Bolivia. Mennene streika, verksemdsleiinga prøvde å få ut mineral til kundane som venta, stoda var spent. Då tok gruvearbeidarkonene saka i eiga hand: dei tok med seg dynamitt og sette seg inn i ein lastebil og sa dei ville tenna på om lastebilen køyrde. Dette kosta kvinnene mykje, dei var vanlegvis heime og passa borna og laga mat. Under aksjonen delte dei seg i vaktskift, slik at dei som var heime passa ungane og laga mat for dei som aksjonerer på lastebilane. Denne historia skulle syna at over heile verda sloss kvinner både mot klasseundertrykking og kjønnsundertrykking, eventuelt at over heile verda sloss kvinner mot kapitalismen samstundes som dei har den sereigne kvinneundertrykkinga å stri med.
Ericsson fortalde òg at det fyrste 8. marstoget i Noreg i moderne tid gjekk i 1971, same år som det fyrste moderne 8. marstoget i Manila på Filippinane. Innleiinga fortalde om «eit gryande kvinnemedvit» som bind oss kvinner saman på tvers av jorda og ulike vilkår og som har vokse i styrke sidan 1971.
Boka argumenterte for at kapitalismen er ei ulukke for kvinnene og utnyttar kvinnene aller mest, så difor må kvinner sloss for å knusa kapitalismen, og dessutan er kvinnekampen «ei voldsom kraft i kampen for å styrte det nåværende systemet og skape noe nytt og betre». Difor, oppfattar eg Ericsson 1987 som, kan ikkje den revolusjonære rørsla klara seg utan kvinnene. Og, underforstår eg, difor bør ml-rørsla gje kvinnesaka plass som ei viktig sak.
I Søstre, kamerater! Må Ericsson ha hatt minst to prosjekt, slik eg ser det: å gje uttrykk for og tolka det globale kvinneraseriet/opprøret, og tolka (og gjerne leia) det i ei revolusjonær retning. Samstundes var eit prosjekt med boka som del av kvinneopprøret i AKP truleg å syna partiet at kvinnesaka er noko ein må ta omsyn til: kvinner er ein del av det revolusjonære potensialet, så å seia, og kan difor ikkje ignorerast om ein vil ha suksess med revolusjonen.
Trass i dette er det ein ganske audmjuk kvinnekamp det vart invitert til i innleiinga i boka. Det kvinnene i Bolivia kjempa mot er kapitalismen, i den kampen gjorde dei rett nok ting som ikkje er forventa av kvinner, samstundes forheldt dei seg til kvinneundertrykkinga og kvinnas plass i familien og
økonomien fyrst og fremst som om det er dei grunnleggjande vilkåra, deira lodd i livet som dei må stri med. Eg vil ikkje underslå motet og opprørsviljen til kvinnene i Bolivia (eg hadde sikkert ikkje våga det same), men som eksempelforteljing når ein vil mana til kamp for kvinners fridom, rettar, økonomiske sjølvstende eller liknande, er det problematisk, sidan desse kvinne nettopp ikkje gjer opprør mot den sereigne kvinneundertrykkinga, men fyrst og fremst mot kapitalistane, i solidaritet med ektemennene sine. Og kva seier ei slik eksempelforteljing til norske, opprørske kvinner? Det er eg ikkje heilt sikker på, men dei to oppmodingane eg les ut av historia er desse: «kast deg inn i kampen mot kapitalismen» men «reflekter over kvinneundertrykkinga».
Difor er det ein tvetydigheit i kvinnekampen Ericsson ville ha oss med på i 1987 som gjer meg usikker på i kva grad det var ein kvinnekamp som kan føra oss veldig langt. Det er ein grei premiss at Kjersti Ericsson meinte at kvinnekampen ikkje må handla einsidig om kvinners frigjering i høve til mannen eller om borgarrettar til kvinner, at han òg må gå til åtak på kapitalismen. Men eg kan ikkje sjå at det at Ericsson samstundes ville adressera kapitalismen, trengde føra med seg ein så audmjuk kamp på kvinners vegne som ho la opp til ved å starta boka nett der ho gjorde.
Likevel ser eg ein kvinneopprørstrong i diktet som opna boka, som eg trur er viktig og naudsynt, sjølv om han i diktet nok vart knytt til «det evig kvinnelege» – som vert uttrykt slik at det dette kvinneopprøret metaforisk består i er:
… å vende jorda
med voldsomme spatak
…
å dyrke den
på vårt vis.
Det er ei frisk nyformulering av ein eldgamal mor-jord-symbolikk som er populær mellom anna blant dei livmordyrkande forskjellsfeministar Ericsson nemner i 2007.
Om «Mary Wollstonecrafts dilemma»
Teksten «Mary Wollstonecrafts dilemma» frå 2007 sluttar seg til dei to oppmodingane eg les ut av soga om konene til dei streikande gruvearbeidarane i Bolivia frå søstre, kamerater: «Kast deg inn i kampen mot kapitalismen» og «reflekter over kvinneundertrykkinga». Samstundes er raseriet som var til stades i opningsdiktet (og for so vidt i dynamittaksjonen til dei boliviske kvinnene) i Søstre, kamerater! liten eller ingen grad til stades i «Mary Wollstonecrafts dilemma».
Ericsson presenterer hovudutfordringa i kvinnekampen som eit dilemma som fyrst og fremst krev refleksjon:
«På den ene sida er det slik at å kreve fullverdig samfunnsborgerskap for kvinner innebærer at kvinner må bli som menn, siden den rådende forståelsen av «samfunnsborger» er patriarkalsk og tar utgangspunkt i menns egenskaper, evner og aktiviteter. På en andre sida er det slik at å kreve full samfunnsmessig anerkjennelse av og støtte til kvinners tradisjonelle ansvarsområder, innebærer å dømme kvinner til en samfunnsmessig rolle nettopp som «kvinner», dermed uten fullverdig samfunnsborgerskap.
Kvinner har altså valget mellom å kreve fullt samfunnsborgerskap på bekostning av å bli menn, eller snarere halvgode etterlikninger av menn, eller å kreve anerkjennelse og støtte som kvinner, på bekostning av å ikke bli anerkjent som fulle samfunnsborgere.
Dette dilemmaet kommer til uttrykk i forholdet mellom de to formene for feminisme som vi kaller likhets- og forskjellsfeminisme.»
Ho skriv at det me må gjera med dette dilemmaet i dagens aktuelle kampsaker er å ha to tankar i hovudet på ein gong, medan på lang sikt må me gå til
åtak på tilhøvet mellom produksjon og reproduksjon. Eller for å seia det enkelt: reflekter over kvinneundertrykkinga, kast deg inn i kampen mot kapitalismen.
Slik ser det ut til at Ericsson står støtt planta i si eiga tenkjing frå 1987, bortsett frå at det oppdemte raseriet og trua på snarleg globalt kvinneopprør er borte. Det gjer tankane hennar endå mindre eigna som ideologi for kamp mot kvinneundertrykking.
Eg kan forstå at det er vanskeleg å tru på snarlege globale opprør i dag, men at det kvinneopprørske raseriet er borte i den feministiske tenkjinga til Ericsson, kan ein ikkje skulda på at kvinneopprørsk raseri er noko som ikkje finst hjå dagens kvinner. Dei skriv jo bøker og avisspalter og bloggar om det heile tida! Eg tenkjer av og til på alle dei ulike sure feministbloggane som dukkar opp (som Dagens onde kvinner, Den hårete armhulen, Fjordfitte eller Revolusjonært roteloft (ikkje fullt så sur, kanskje)) som ein slags elektronisk variant av dei mange små kvinnefellesskapgruppene på syttitalet, der kvinner fortalde einannan om all jævlegheita dei opplevde i livet sitt av di dei var kvinner og støtta einannan og politiserte erfaringane. Både dei ulike kvinnegruppene og bloggane ser eg som døme på kvinneleg raseri med feministisk potensiale, organisert i grenselandet mellom det private og det offentlege rommet. Eg meiner at for å byggja ei rørsle som kan verka for kvinnefrigjering, må me gje rom til og byggja vidare på det raseriet, ikkje fjerna det frå utopiane våre.
Og løysinga på mysteriet i innleiinga?: Institusjonen som utopi har mykje felles med, og kanskje utgangspunkt i biletet av (kvinneleg) kjærleik i diktet «By oss ikke noe smått», men reformulert utan det fløande sinnet, utan krav, og dessutan slik at det forsøksvis overskridande «ausa ut den kjærleiken som ikkje vart gjengjeldt av ein mann til kvarandre og denne jorda» no er konvensjonalisert og regulert i form av den omsorgsfulle institusjonen.