Hvorfor Brexit?
Av Ingrid Baltzersen
Dei undersøkingane som er gjort til no, har vist at den fremste grunnen til at dei stemte for å forlata EU, var folkestyre, demokrati, kven skal styra Storbritannia, altså «Who governs Britain».
Ting rundt arbeidsinnvandring er grunn nummer to, folkestyre ligger eit godt stykke over som grunn.
Men folk har jo tusen grunnar.
Helle Hagenau er leiar i internasjonalt utval i Nei til EU.
Ingrid Baltzersen er med i redaksjonen i Rødt! og intervjuer Helle Hagenau.
Ingrid Baltzersen: «Who governs Britain» har me nesten ikkje høyrd noko om her i Noreg?Dei to store på Brexit-sida var Vote Leave, og deira slagord var «Vote leave – take back control». Den andre store var UKIP med slagordet «I want my country back». Både «Take back control» og «I want my country back» handlar om kven som skal styre Storbritannia, men også om kven som skal kontrollera innvandringa, kven skal bestemma kor mykje politi i gatene, kven skal bestemma finansieringa av helsevesenet, alt saman. Det er mange store spørsmål, eit EU-medlemskap er jo stort.
Eg har jobba med Brexit døgnet rundt dei siste fire–fem månadane, har sett debattar på nett og tv og vore i kontakt med mange folk der borte, så eg har god innsikt i kampanjen. Det er heilt tydelig at når det gjelder økonomi, så hadde Remain overtaket der. Økonomiske argument som «kva skal me leva av»? Dei hadde det som av våre folk blei døpt «project fear», på Remain-sida som sa at tre millionar arbeidsplassar ville gå tapt, kvar husstand ville mista 50 000 kroner viss dei gjekk ut, det ville bli resesjon, alt ville gå til helvete. Det var faktisk mange som var bekymra for det, eg veit ikkje om dei nødvendigvis trudde på regjeringa og Remain-kampanjen, men dei var bekymra for økonomien. Leave-sida sa at me betalar brutto 350 millionar pund i veka til Brussel, det kan me bruka til andre ting. Ein har ganske mykje pengar ekstra som ein kan bruka til gode ting viss ein ikkje betaler dei til Brussel. Leave-sida prøvde å argumentera med det. Eg veit ikkje om eg kan sei at dei lukkast, men eg har lese analyser som seier 350 millionar pund, det huska folk, sjølv om det var omstridt. På grunn av den høge arbeidsinnvandringa som har vore, så var det ein av grunnen til at mange Labour-veljarar stemte Brexit. Dei følte at arbeidsplassane var truga. Mange av dei ser at arbeidsplassane forsvinner til utlandet, eller at jobbane deira er tatt over av folk frå Aust-Europa. Det er ein konsekvens av arbeidsinnvandringa, og det var ein av grunnane til at folk stemte Leave.
Det er jo her skuldingane om rasisme kjem inn. Eg ser at mange av dei unge folka på venstresida eg kjenner som bur i England, var veldig lei seg etter Brexit, og det har også vore rapportar om at innvandrarar har fått høyra «kom deg heim, du skal ikkje vera her lengre».Folkestyre og arbeidsinnvandring var dei to fremste argumenta på leave-sida. I løpet av dei siste femten åra har det kome ti millionar arbeidsinnvandrarar til Storbritannia, to gongar befolkninga i Noreg. Fordi det ikkje har vore investert nok i skule og helse, så aukar befolkningsauka presset på tilbodet. Eg synst ikkje det er rasisme, det er framandfrykt. Fordi Storbritannia er ein del av Commonwealth, så er det er folk frå alle land og alle hudfargar som har budd der i mange år. Eg seier ikkje at det ikkje finst rasisme i Storbritannia, det har det vore mykje av, men eg synst ikkje rasisme var ein del av valkampen. Folk vil kontrollera kor mange som kjem til Storbritannia. For andre innvandrarar frå resten av verda har Storbritannia faktisk eit poengsystem i dag.
Det har vore innslag av det eg nesten vil kalla rasisme når ein har bruka det at Tyrkia som eit muslimsk land kan bli medlem i EU. Eg var i Storbritannia ei veke før avstemminga. Dagen før avstemminga skulle me hjelpa Leave til å dela ut flygeblad, men me ville ikkje dela ut den fordi me var ukomfortable med det. På flygebladet var eit kart over EU-landa, med søkarlanda i rødt, og Syria og Irak var også utheva i rosa. Så det ville trekka fram at viss desse søkarlanda blei medlem i EU, så ville også folk frå Syria og Irak koma til Storbritannia. Men eg oppfatta dette som ein liten del av kampanjen.
Både det politiske etablissementet i Noreg og Storbritannia har interesse i å brunskvetta EU-motstanden, så jo meir dei kan gjera det, jo betre for dei. Du hadde jo Brexit-folk i Labour også, som hadde deira eigen organisasjon, Labour Leave, dei argumenterte heilt likt som dei andre for kontroll av arbeidsinnvandring. Du hadde tre fagforeiningar på Brexit-sida, og ein eigen organisasjon som heitte Trade Unionists against the EU som besto av uavhengige fagleg-aktivistar. Den siste nemnde ikkje arbeidsinnvandring i det heile tatt. Eg spurte dei om det ikkje var eit problem med sosial dumping, og dei svarte det var eit problem, men dei ville ikkje snakka om det, de meinte ein ikkje kunne snakka stygt om dei som kjem til landet og ville ta vare på ryktet sitt som gode venstresidefolk. Men når dei blei spurt om det var eit problem, hadde dei ingen løysingar.
Kva har venstresida si rolle vore?Labour sin offisielle politikk var jo Remain. Dei hadde Labour In og Labour Leave. Me frå Nei til EU jobba svært tett med Labour Leave, me skjønte fort at viss me skal vinna denne folkeavstemminga, må me få Labour-veljarane til å stemma for Brexit. Mange i Labour Leave er på venstresida i Labour. Hadde ikkje Jeremy Corbyn vore Labour-leiar hadde han vore med der. Ein god ven av meg sit i parlamentet for Labour og var med i Labour Leave, han er også god ven av Jeremy Corbyn. Han sa fleire gongar til meg: «Innst inne er Jeremy fortsatt ok.» Me veit jo ikkje kva han har stemt, og han var ikkje så aktiv i valkampen. EU-motstanden i Storbritannia er heilt annleis enn i Noreg. Den er overvegande konservativ og høgredominert, og så er det litt på venstresida, heilt omvendt av i Noreg. Venstresida i Labour og desse tre fagforeiningane og denne uavhengige fagleggruppa, eg oppfatta dei siste som sekteriske. Dei meinte at viss det ikkje blei sosialistisk Storbritannia, etterpå var det utelukka for dei å stemma noko som helst i folkeavstemminga. Det var det som var på venstresida.
Nesten halvparten av dei konservative parlamentsmedlemmane var på Brexit-sida, Vote Leave som var den store Leave-organisasjonen, var kraftig dominert av dei konservative. Du hadde Gisela Stuart som er ein Labour-politikar der, men elles var det dominert av konservative, og så hadde du UKIP. Det finst eit mangfald av EU-kritiske organisasjonar i Storbritannia, og dei var aktive alle saman.
Inntil 1988 var Labour EU-motstandarar. Thatcher kom i 1979, og ho klarte å rasera fagrørsla og arbeidstakarrettar. Etter det begynte EU å utvikla politikk på det sosiale området, og Labour begynte å sjå dit for å få rettar sidan dei ikkje fekk det av Thatcher. På LO-kongressen i 1988 holdt Jacques Delors, dåverande president i EU-kommisjonen, tale og klarte å snu folk. Argumentasjonen er at mange av rettane i Storbritannia kjem frå EU, men mange av dei fanst frå før. Problemet var også at sist det var Labour-regjering i Storbritannia, så var det Blair og hans menn, og han er jo så langt til høgre, så han gjorde ikkje noko for arbeidstakarar sine rettar. På visse område som likelønn har dei dårligare beskyttelse enn i Noreg, men det har ikkje vore politisk vilje til å gjera noko med det, uansett regjering.
Det er jo ein ganske ulik politisk situasjon frå Noreg, tolkar me resultatet for mykje ut frå vår situasjon?Eg har budd i Storbritannia og vore der veldig mykje, så eg føler eg kan tenkja litt som dei. Eg er usamd med folk i Noreg i tolkinga av resultatet, fordi eg vel å tolka og analysera på britane sine premiss. Eg vil ikkje legga til grunn ein norsk verkelegheit, for det blir feil. Me har våre kampar i Noreg. Me har også tradisjon med folkeavstemming, til dømes om unionsoppløysinga i 1905, det er ein del av den politiske kulturen. Storbritannia er eit mykje eldre land, sjølv om dei ikkje har ei grunnlov.
Trur du utmeldinga faktisk vil bli gjennomført, eller vil ja-sida gå for omkamp?Ja, eg trur den vil bli gjennomført. Det har vore så mange som ikkje vil erkjenna nederlaget. På House of Commons sine nettsider er det mogleg å ha underskriftskampanjer om ulike ting. Det har vore fire millioner som vil ha ny folkeavstemming om EU-medlemsskapet. Men regjeringa har sagt at det ikkje blir nokon ny folkeavstemming, punktum. Den nye statsministeren, Theresa Maye, har sagt at Brexit er Brexit, sjølv om ho er for Remain. Eg er overbevist om at dei vil gå ut, men spørsmålet er kor langt ut dei kjem. Det er umogleg å sei på noverande tidspunkt. Viss dei får ein EØS-liknande avtale, så kjem dei ikkje heilt ut, og det er jo dumt å ikkje bruka sjansen dei har no.
Artikkel 50 i Lisboa-traktaten seier at frå ein startar forhandlingane, har ein to år. Det er ikkje to år frå 23. juni 2016, datoen på folkeavstemminga, men frå forhandlingsstart. Eg har møtt folk som er redde for at dei aldri skal begynna forhandlingane, men eg meiner det ville vera politisk umogleg å ikkje gjennomføra det. Det er advokatar som seier det må vera avstemming i parlamentet, at ikkje berre regjeringa kan gjennomføra det. Men det er umogleg å sei no kva type avtale dei vil gå for. Det har vore fullstendig politisk kaos i Storbritannia etterpå, Cameron gjekk av og Theresa Maye har no blitt vald til ny leiar. Labour er i opprør, Corbyn har fått mistillit og dei skal ha leiarval der, leiaren av dei Grønne går, UKIP-leiaren går. Innafor den etablerte politikken er det ingen som har hatt høve til å tenkja over kva som skal skje no.
Eg har vore i kontakt med eit konservativ parlamentsmedlem som har vore leiar for det som svarer til Europautvalet i House of Commons. Han fått tilsendt mykje argumentasjon om kvifor Nei til EU meiner EØS-avtalen er dårlig, kvifor me vil ut, eksempel på vanvittige konsekvensar av avtalen, så han har kanskje begynt å tenka litt. I fiskarmiljøet så er det tenkt ganske mykje. Eg vil påstå at 95 % av fiskarane stemte Leave, dei har oppretta ein organisasjon som heiter Fishing for Leave, som er heilt fantastisk. Me har hatt to norske fiskarar i England og Skotland i ti dagar. Eg reiste bort til Aberdeen, og me hadde lansering av denne organisasjonen. Fiskeriministeren talte, han er på vår side. Dei hadde ein fantastisk flotilla, førti til femti båtar som seilte inn til London med tidevatnet. Eg har snakka ein del med leiaren i Fishing for Leave etter folkeavstemminga, me prøve for å få Storbritannia, Norge, Færøyane, Island og kanskje Grønland til å få til samarbeid på fiskeriområdet. Til saman så har me eit ekstremt stort havområde, Barentshavet, Nord-Atlanteren og mesteparten av Nordsjøen. Viss dei fem landa fekk til eit samarbeid, ville dei blitt ei fiskeristormakt. Dei har kontakt i Storbritannia, har kontakta meg i Noreg, og eg har gått vidare i fiskerimiljøet. Eg kjenner det som tilsvarar fiskeriministeren på Færøyane og den tidlegare fiskeriministeren på Island, og me trur me kan få til noko. Det er så flott at dei vil noko med den fridommen dei får. Leiaren i Fishing for leave ringte meg og sa at «det er ein nytt kapittel me skal skriva», eg sa «Det er ikkje eit nytt kapittel, det er ei ny bok». For meg har dette vore veldig kjenslemessig, det er så stort, sjølv om eg er ein av dei få som har trudd på det heile tida. NTEU har gitt ut eit hefte som heiter Stormen om Storbritannia der eg har ein artikkel om dette. NTEU har også eit område på nettsida der det står mykje bakgrunnsstoff om Brexit, og siste nummer av Standpunkt handlar også om dette.
Kva politiske og økonomiske konsekvensar vil Brexit ha for Storbritannia?Politisk handlar det om å bruka fridommen på ein god måte, for eksempel på fiskeriområdet. Dei må prøva å forhandla fram gode handelsavtalar med land i den store verda. Storbritannia har vore medlem i EU i 43 år, så det handlar også om at dei skal gjennom ei demokratisk vekking. Dei må finna ut kva det er dei skal bruka dette til. Eg trur mange politikarar har tenkt på dette, men ikkje den vanlige brite, og i alle fall ikkje den vanlige Remain-veljar. Det blir eit sjølvstendig land, dei kan bytta regjering, og det vil få konsekvensar. Det har i mykje mindre grad fått konsekvensar i Storbritannia til no, fordi så mykje blir styrt frå Brussel. Alt det som står i partiprogramma, kan no faktisk gjennomførast. Det blir eit nytt liv.
Økonomisk så synst eg det blir veldig vanskelig å sei, dei får fleire pengar, men korleis det vil gå, har eg ikkje kompetanse til å sei noko om. Den avtroppande regjeringa sa at det vil bli resesjon, det har ikkje skjedd enno, men det er framleis fryktelig tidlig.
Kva skjer med Skottland og Nord-Irland, der fleirtalet stemte Remain?Nord-Irland stemte Remain, men valdeltakinga var ikkje så høg, mykje lågare enn i resten av Storbritannia. Eit parti Raudt tradisjonelt har samarbeida mykje med, Sinn Fein, var på Remain-sida. Eg var også overraska i starten fordi dei har fronta ein krass kritikk mot austerity-politikken til EU. Når det kjem til avstemminga om EU-medlemsskap tenkjer dei nasjonalt. Dei tenkjer at viss Nord-Irland ikkje lengre er ein del av EU, vil det vera mindre sannsynleg at dei blir ein del av Irland. Martin McGuinnes frå Sinn Fein har i etterkant hatt eit forslag om folkeavstemming om eit foreint Irland, så heile Irland kan vera med i EU. Men viss ein ser på det, så er det ikkje fleirtal for foreint Irland i Nord-Irland no. Det kan bli det no når EU er ein faktor. Men Irland er spesielt, ein del av dei politiske konfliktane kjem frå gamle dagar frå konfliktane mellom nasjonalistar og unionistar. Eg trur ikkje det vil skje noko spesielt med Nord-Irland.
Skottland synst eg er fryktelig vanskelig, rundt 60 % stemte Remain. Den skotske førsteministeren har sagt at ho vil ha ei ny folkeavstemming om uavhengighet, utan å ha sett dato. Dei første dagane var ho veldig oppteken av at Skotland skulle ha ein spesiell status eller eit spesielt forhold til EU, som ikkje var det same som resten av Storbritannia. Men ho har roa seg litt. Eg har aldri skjønt kvifor dei er så EU-fanatiske, dei vil ha uavhengighet frå Storbritannia men vera med i EU. Då mistar dei jo sin uavhengighet på nytt. Eg har snakka med mange frå Scottish National Party, men eg har ikkje møtt nokon endå som klarer å forklara meg det.
Ikkje berre Skottland, men også Nord-Irland og Wales har politikkområde som dei bestemmer over. Det er ikkje heilt utenkeleg at dei kan få til ein avtale på eit område dei bestemmer heilt over sjølv, til dømes utdanning, men det blir berre spekulasjon. Det var mykje bitterhet og sinne frå Remain-folka etter avstemminga, med ein demonstrasjon for EU i Central London. Eg tenkjer at forhandlingsteamet må inkludera minst ein frå den walisiske, skotske og nord-irske regjeringa i forhandlingane, og også representasjon frå dei ulike partia. Ikkje alt kan blir bestemt i House of Commons. Men akkurat no veit me lite.
Korleis påverkar dette EU-debatten i andre land?Det er fleire folk som no ser at det går an å stemma for å gå ut. Det har vore fleire undersøkingar i fleire land der langt over halvparten ønsker å ha folkeavstemming, men dei vil ikkje stemma for å gå ut. Dette er fordi dei ikkje har hatt høve til å stemma om EU-medlemsskapet på mange år. Kanskje dei hadde ei folkeavstemming på femtitalet eller når det var dei blei medlem, men EU har forandra seg så mykje etter det. Danmark er det landet der ein kunne ha stemt for å gå ut, viss det kom ei folkeavstemming. Dei har stemt nei til Maastricht, nei til euroen, og nei i fjor til overnasjonalt justissamarbeid. Danskane er det mest opplyste folket om EU, bortsett frå det norske. Men andre land som Nederland, Frankrike, og Sverige kunne fått folkeavstemming, men eg trur ikkje dei ville stemt for å gå ut. Men alt er så nytt, det har vore lite diskusjon både i Europa og i EU om korleis EU vil bli påverka av at Storbritannia går ut. Det vil få mange konstitusjonelle konsekvensar, du mister eit av dei store medlemslanda og mykje pengar. Korleis vil det gå? Når me begynner å sjå konturane av kva avtale dei får, så vil debatten ta seg opp på nytt. Eg veit om folk omkring som vil nytta høvet til å få debatt om EU-medlemsskapet til deira land.
Korleis dette vil påverka EU-debatten i Noreg, er heilt avhengig av kva avtale Storbritannia får til. Viss dei får ein handelsavtale, vil det vera positivt. Då kan me sei at det kan andre også få. Men viss dei får ein EØS-liknande avtale, vil det gjera det vanskeligare for oss.
I visse kretsar, spesielt på venstresida, må ein ta ei sjølvransaking om kvifor ein ikkje har vore meir på banen, sjølv om til dømes Labour-veljarane stemte for Brexit. Kvifor er venstresida så EU-positiv i Europa? Tener det venstresida å vera det? Det blir diskutert i små kretsar rundt omkring. Til dømes konsekvensane av euro-prosjektet, sjå på korleis folket i Hellas, Spania, Portugal og Irland lir. Er dei faktisk tent med å fortsatt vera medlem? Kvifor har ikkje venstresida vore meir på banen? Med dei omfattande privatiseringane og kutta i velferdstenester, sjølv partileiinga i Syriza i Hellas har ikkje vore mot EU-medlemskapen.