Om feminismen og venstresida
Av Gudrun Kløve Juul
Kvifor har nesten alle andre parti enn Raudt kvinnelege frontfigurar? Og korleis kan det vera slik at den revolusjonære venstresida, som i alle fall i eigne augo er dei som veit kva som skal til for å få full kvinnefrigjering, fostrar so få?
Gudrun Kløve Juul er student og med i redaksjonen til Rødt!
Eg trur at ei av årsakene (men sjølvsagt ikkje den einaste, og kanskje ikkje ein gong den viktigaste) kan finnast i den feministiske ideologien og i kvinnekulturen i partiet – at det som skulle vera reiskap for frigjering på mange måtar fungerer som det motsette.
1
I teksten "Mary Wollstonecrafts dilemma" (Rødt! nr 1, 2007) legg Kjersti Ericsson fram eit framlegg til ein ny og oppdatert ideologi/analyse av kvinnekampen og feministiske strategiar i dag. Ericsson er kanskje den mest sentrale feministen i ml-tradisjonen. Teksten er ein freistnad på å finna ut korleis kvinnerørsla skal forhalda seg til dilemmaet: "å krevje fullt samfunnsborgerskap på bekostning av å bli menn, eller snarere halvgode etterlikningar av menn, – eller å krevje anerkjennelse og støtte som kvinner, på bekostning av å ikkje bli anerkjent som fulle samfunnsborgere". Samstundes set ho fram påstanden om at full kvinnefrigjering ikkje er mogleg under kapitalismen, med argumentasjonen: "'Den som undertrykker andre, kan ikke sjøl være fri.' Det gjelder for kvinner, og det gjelder for arbeiderklassens menn. Like lite som kvinnefrigjøring uten klasseperspektiv kan føre til virkelig frigjøring, så kan klassekamp uten kvinnefrigjøring føre til frigjøring av arbeiderklassen."
Kva tyder "den som undertrykker andre, kan ikke sjøl være fri"? Og kva inneber det for dei som skal leva etter denne regelen? Sitatet kan ikkje sikta til nokon praktisk fridom, til dømes fridom til å gjera som ein ynskjer, fridom til å reisa kvar ein vil, arbeida med det ein vil, vera med i det partiet ein vil, fridom til å påverka samfunnet. Skal sitatet ha meining, må det syna til eit slags ideologisk-essensialistisk fridomsomgrep. Ein kan ikkje vera "eigentleg fri inni seg, i hovud og hjarta", dersom fridomen er basert på undertrykking, det er ikkje ein fridom ein har moralsk rett på om han inneber å undertrykkja andre, og difor er det ikkje eigentleg fridom sjølv om det til alle praktiske føremål fungerer som fridom. Eg tykkjer det på mange måtar er eit greitt moralsk postulat, men det er problematisk når Ericsson i teksten handsamar sitatet som eit slags sanningsgrunnlag for argumentasjonen: "like lite som kvinnefrigjøring utan klasseperspektiv osb."
Noko av det mest problematiske med sitatet er den moralske tyngda setninga har som ideologisk sanning for serleg feminismen på venstresida og den moralske børa den med det legg på alle feministar i partiet lengst til venstre. Dersom ideologien er at den som undertrykkjer andre kan ikkje verta fri saman med at det er ikkje mogleg med kvinnefrigjering utan at arbeidarklassen vert fri, vert det særleg viktig at den revolusjonære kvinnerørsla (og ingen i rørsla personleg) ikkje undertrykkjer nokon i den kvinnelege arbeidarklassen.
Difor er det mykje meir moralsk rett som feminist og kvinne å arbeida deltid og gjera alt husarbeidet enn å betala nokon for å vaska: "Skal eg som feminist vera med og undertrykkja andre kvinner? Nei, takk, då får eg heller bruka mi eiga tid."
Difor er "den kvinnelege fagforeiningsaktivisten" og "den mest undertrykte kvinna" (av di ho er arbeidar, innvandrar, ung, lesbisk eller liknande, helst så mykje som mogleg) dei to talarrollene som vert vurderte høgast og dei to kvinnerollene som er tilgjengelege utanom rolla som representant for Partiet. Partiet si rolle er i Ericsson sin tekst (og dermed vert kvinnene si rolle, sidan det er dei teksten er skriven som ideologi for) å ikkje undertrykkja desse (for då kan ein ikkje sjølv verta fri), men å lytta, føla og driva omsorg (slik kvinner alltid har gjort) – og å artikulera dei undertrykte si erfaring og gjera henne om til politikk innanfor rammene av partiet.
2
Ericsson nøyer seg ikkje med desse generelle og prinsipielle tankane om den revolusjonære kvinnerørsla. Mot slutten av artikkelen presenterer ho òg ein praktisk utopi, ein utopi som eg oppfattar som skal vera både ein feministisk og ein kommunistisk utopi, som skal sameina dei to på eit vis. Ericsson finn denne i ein institusjon for multihandikappa born, og i samspelet mellom borna og dei som arbeider der, som er unndrege den kapitalistiske logikken:
"Disse barna kan aldri bli nyttige i det kapitalistiske produksjonsmaskineriet. De kan ikke "utvikles" på kapitalens premisser. Men de har behov, ikke bare for mat, drikke og nødvendig stell, men også for vennskap, nærhet, skjønnhet, nye opplevelser, kontroll i sitt eget liv. Hvordan fyller en slike behov for barn som ikke snakker, som kanskje har sterkt svekkete sanser, som har lammelser eller manglende muskelkontroll, og som noen ganger er så svake at de neppe har noe langt liv i sikte? Turid og medarbeiderne hennes finner sine måter. De føler seg fram: Hvilke bevegelser ser det ut til at barna liker, hvilke former liker de å føle på, hva synes de er fint å se på? Hvordan kan vi gi dem muligheten til å velge, for eksempel med et lite trykk med handa, om de vil vogge fram og tilbake, eller heller kjenne på en myk ball?
Da jeg leste Turid Horgens bok, hadde jeg nesten vanskelig for å tro at noe slikt som dette kunne foregå i dagens Noreg. Dette er kommunisme! Tenkte jeg."
For meg seier denne utopien ikkje berre noko om løysinga (kommunisme), men òg noko om problemet. For det fyrste: utopien, slik Ericsson her skildrar han (i boka til Horgen kan det godt vera annleis), er totalt konfliktfri. I dette samfunnet som Ericsson skildrar som den kommunistiske utopien, er det ikkje meiningsbryting, konflikt eller usemje, her handlar det om "føla seg fram" til "dei uartikulerte" sine ynske og behov. For det andre: det arbeidet som vert skildra, er tradisjonelt kvinneleg omsorgsarbeid av den typen som ofte skjer uløna. Rett nok er det heilt sikkert større utfordringar her enn i vanleg uløna omsorgsarbeid, men då eg las teksten minte arbeidet med å føla seg fram meg mykje om slik det var å ta vare på barnet mitt då ho var nyfødd og fram til eit par månader.
Det er ikkje noko gale (tvert imot er det livsviktig) med omsorgsarbeid, og det er ikkje noko gale i å føla seg fram til andre sine behov. Men eg har vanskeleg for å sjå korleis det kan vera ein utopi som kan føra til kvinnefrigjering eller frigjering frå kapitalismen. Særleg problematisk vert denne utopien når han står som ein del av ein feministisk strategi for eit anna, kommunistisk samfunn, sidan denne utopien ikkje tilbyr kvinner noko nytt, nokre nye roller, nokre nye måtar å sjå seg sjølve som menneske på. Nei, dersom denne skildringa verkeleg er Ericssons utopi, er kommunisme for henne det totale, konfliktfrie omsorgssamfunnet.
Denne visjonen av konfliktfri, lyttande, altfemnande omsorg høver overraskande godt som visjon for det ein kan kalla den feministiske praksisideologien i partiet Raudt.
Ei sak er at dei nemnde talar- og kvinnerollene. Ei anna sak er tanken om det styrkjande kvinnekollektivet og det underliggjande premisset: åleine vågar ikkje kvinner, men saman er me sterke. Difor vert heller ikkje kvinner oppmoda til å våga åleine. I partiet Raudt skal kvinner læra å halda innleiingar gjennom å skriva dei saman med eldre og meir erfarne, kvinner skal læra å tala gjennom å ytra tankane sine i gruppediskusjonar som sidan vert oppsummerte av nokon andre, kvinner skal læra å skriva politiske tekstar gjennom å gjera det saman med andre, slik at kontroversane vert tekne før ein kjem ut i ålmenta. Denne måten kjennest sikkert trygg og god, og i alle fall for dei som får innta rollene som dei erfarne, dei som oppsummerer gruppediskusjonen og dei som veit korleis det er bra å skriva. Men det er ikkje slik ein skaper nye kvinnelege leiarar.
3
Konfliktproblemet syner seg òg når Ericsson i artikkelen skildrar kva som skal til for at kvinnekampen ikkje vert underordna klassekampen og omvendt i kampen for eit anna samfunn:
"Å komme trekkende med kvinnekrav når situasjonen i klassekampen krevde enhet, kunne lett bli sett på som splittende. Men ei "felles" sak som oppstår ved at noen har makt til å definere vekk andres virkelighet, er enhet bygd på undertrykking. Enheten må oppstå ved at bevegelsen tar opp i seg hele den kompliserte og motsetningsfylte virkeligheten til arbeiderklassen og det arbeidende folket, og finner et grunnlag som reelt uttrykker det som er felles. Dette krever en atmosfære av åpenhet, av respekt for andrs erfaringar og ståsted, en atmosfære der det lyttes. […] Åpenheten må derfor tene til å fange opp alle stemmer, fordi de betyr noe, fordi de er nødvendige for å arbeide seg fram til en enhet som virkelig gjenspeiler helheten i arbeidsklassens og det arbeidende folkets situasjon."
Her skildrar Ericsson ein tilstand av openheit der den komplekse røynda til det arbeidande folket skal lyttast inn, slik at alle røyster vert høyrde og partiet, nærast organisk, kan absorbera og dimed attspegla det arbeidande folkets røyndom og situasjon.
Problemet er at det held ikkje med å føla og lytta seg fram til kva det arbeidande folket meiner på same måten som med dei multihandikappa på institusjonen Ericsson skildrar som ein utopi. Det arbeidande folket kan artikulera seg og handla sjølve, og i det arbeidande folket finst det ikkje berre motsetnader og ulike røynder, men òg usemjer og ulike meiningar, på same måten som det finst i partiapparatet. Der finst det òg makt og interesser og ei leiing. Ei partileiing har ei heilt anna interesse i kva slags røyndomsoppfattingar som skal vera grunnlaget for politikken og dimed meiningane til medlemene/det arbeidande folket enn kva arbeidarane har i høve til bebuarane på ein institusjon. Min påstand er at du får ikkje eit parti der alle røyster vert høyrde av å satsa på å etablera ei lyttande atmosfære, sidan det er å ignorera makta og interessa til leiinga/dei rådande som alltid vil vera der, du får det ved å akseptera motsetnader, usemjer og konflikt og ved å gjera folk i stand til å byggja motmakt og utfordra hegemoniet.
På nivået til den grunnleggjande analysen inneber det at i staden for å seia at kvinner kan ikkje verta frie utan at arbeidarklassen vert frie, (og som ein følgje: difor må kvinner aldri handla utan å vita at dei er solidariske med både alle andre kvinner og arbeidarklassen), og at arbeidarklassen ikkje kan verta frie utan at kvinnene vert det, må me heller seia:
Nei, kvinner og menn har ikkje alltid same interesser. Jo, kvinnefrigjering går (og har gått) ut over mannlege arbeidarar – mannlege arbeidarar har i mindre grad enn før kvinner som ulønt tenarskap, og dette har nok gjort livet meir tungt enn det elles ville vore for mange. Mannlege arbeidarar har kjempa mot kvinner i arbeidslivet, og det har dei heilt sikkert hatt interesse av. Kvinnefrigjering går ut over menn, også menn i arbeidarklassen – av di det er ein kamp om pengar og ressursar. Der har menn valet mellom å seia, ja, okei, damer, de har rett eller å kjempa for sine interesser som mann. Slik er det på arbeid og slik er det i partiet. Heller enn å seia at eigentleg har alle same interesser og det forstår ein berre ein lyttar til einannan, slik Ericsson gjer, bør partiet seia at kvinnefrigjering vil me ha, og det går ut over menn, også i arbeidarklassen. Difor kjem det til å vera ein kontinuerleg kamp om kven som skal leggja premissane og korleis, men det er ein konflikt me som parti berre må leva med.
Dersom ein anerkjenner dei grunnleggjande interessekonfliktane som òg finst i partiet og veljargrunnlaget – og anerkjenner dei som konflikt og ikkje berre som "stemmer" som har rett til "å verta høyrde", kan det òg opna opp for ein kvinnekultur som er mindre harmoniserande og konfliktabsorberande og som difor gjev rom for kvinner som politiske individ på ein annan måte. Det krev både ny ideologi, nye ideologar og meir utrivelegheit og uvenskap.